Szwedzi palą najmniej papierosów na świecie. Ekspert wyjaśnia, jak to możliwe

• Sprawdź, czy dobrze się odżywiasz. Zrób TEST
• Więcej aktualnych wiadomości znajdziesz na stronie głównej Onetu

Szwedzka recepta: harm reduction

Prof. Fagerström, autor uznanego na świecie kwestionariusza uzależnienia od nikotyny oraz laureat nagrody Światowej Organizacji Zdrowia, był gościem konferencji w Sejmie RP, zorganizowanej przez Fundację Longevity. Wydarzenie, zatytułowane "Skuteczna polityka publiczna w walce z uzależnieniami — międzynarodowe studia przypadków", stało się okazją do zaprezentowania szwedzkiej strategii walki z papierosami, opartej na zasadzie tzw. harm reduction, czyli ograniczania szkód.

Szwedzki naukowiec przekonywał, że to nie nikotyna, a substancje zawarte w dymie papierosowym są główną przyczyną nowotworów i chorób układu oddechowo-krążeniowego W jego opinii kluczowym elementem skutecznej polityki antypapierosowej jest zapewnienie palaczom dostępu do mniej szkodliwych alternatyw.

— Ogólnie rzecz biorąc, ludzie są przekonani, że nikotyna powoduje raka. Zwłaszcza raka jamy ustnej. Tu warto dodać jedno zastrzeżenie: starsze typy snusu rzeczywiście powodowały większe podrażnienia błony śluzowej w jamie ustnej niż nowoczesne wersje, ale nie wywoływały nowotworów — albo bardzo niewiele. Szwedzcy mężczyźni, którzy używają snusu zamiast palić, mają najniższy wskaźnik zachorowań na raka w Europie. I to nie dlatego, że snus ich chroni, ale dlatego, że nie palą. Palenie jest znacznie silniejszym czynnikiem ryzyka raka jamy ustnej — przekazał.

Prof. Fagerström wskazywał, że jeśli konsumenci nie potrafią lub nie chcą zrezygnować z używek — kawy, alkoholu czy właśnie nikotyny, rolą odpowiedzialnego państwa jest umożliwienie im korzystania z zamienników — kawy bezkofeinowej, trunków bezalkoholowych czy alternatywnych wyrobów tytoniowych — dodał.

Szwecja nie skupia się na zakazach

Jednym z filarów szwedzkiej polityki jest pragmatyczne podejście do regulacji fiskalnych.

— Obniżenie podatków na produkty alternatywne przy jednoczesnym zwiększeniu obciążeń na tradycyjne wyroby tytoniowe pozwoliło skłonić wielu konsumentów do zmiany nawyków — tłumaczył prof. Fagerström. Jak zauważył, podobna strategia przyniosła pozytywne efekty w innych krajach, takich jak Norwegia, Islandia, Wielka Brytania czy Japonia.

— Nie powinniśmy skupiać się na zakazach, lecz na działaniach pragmatycznych — zaznaczył. Innymi słowy, system medyczny nie jest dobrze poinformowany. Naukowcy tacy jak ja nie byli w stanie przebić się z wiedzą. Światowa Organizacja Zdrowia również nie mówi całej prawdy. Chce zakazać wszystkiego, ale papierosy zostają. Jeśli ktoś jest uzależniony od nikotyny albo potrzebuje jej, bo poprawia mu jakość życia — to ma tylko jedną opcję: papierosy. To absurd — mówił.

— Uważam, że środowisko medyczne jest bardzo ostrożne — wręcz zbyt ostrożne — i w dużej mierze niedoinformowane. Na przykład, jeśli przeprowadzi się badania w różnych krajach dotyczące szkodliwości nikotyny — czy nikotyna powoduje raka — to zazwyczaj 60–70 proc. respondentów w Europie Zachodniej i USA odpowiada: "Tak, nikotyna powoduje raka". Podobnie w przypadku chorób sercowo-oddechowych — 40–50 proc. osób uważa, że to wina nikotyny — uzupełnił.

Pali ponad 1/4 Polaków

Podczas gdy Szwecja jest bliska osiągnięcia progu 5 proc. palaczy, który według Komisji Europejskiej oznacza "społeczeństwo wolne od papierosów", Polska wciąż zmaga się z wysokim odsetkiem osób uzależnionych od nikotyny.

• "Wspomnienie z dzieciństwa? Mama w kłębach papierosowego dymu". Jak palą Polacy?

Obecnie tradycyjne papierosy pali około 27 proc. Polaków, czyli blisko osiem milionów obywateli. Tymczasem Europejski Plan Walki z Rakiem zakłada, że próg 5 proc. palaczy w Unii Europejskiej zostanie osiągnięty dopiero w 2040 roku — wiele lat po Szwecji.

Mniej nowotworów, mniej zgonów

Statystyki nie pozostawiają złudzeń — szwedzki model walki z papierosami przynosi wymierne korzyści zdrowotne. Skandynawskie państwo może pochwalić się najniższym w UE wskaźnikiem zgonów i zachorowalności na choroby spowodowane paleniem, w tym na każdy z 16 nowotworów związanych z tym nałogiem.

Zachorowalność na nowotwory związane z paleniem papierosów jest w Szwecji aż o 41 proc. niższa niż w innych krajach Unii.

Szansa na polską debatę

W ramach konferencji w Sejmie zorganizowano także wystawę poświęconą skutecznym strategiom walki z uzależnieniami. Na planszach zaprezentowano szwedzką ścieżkę ku staniu się krajem wolnym od papierosowego dymu, opartą na edukacji, prewencji i odpowiedniej polityce podatkowej. Organizatorzy podkreślili, że wystawa ma być zaproszeniem do debaty nad możliwością adaptacji szwedzkich doświadczeń w Polsce.