Inwestycje w Polsce spadają od dekady. PIE: jeden z najniższych wyników w UE

Stopa inwestycji w Polsce wynosi 16,9 proc. PKB i jest jedną z najniższych w Unii Europejskiej, ze średnią na poziomie 21,2 proc. - wynika z opublikowanego w poniedziałek raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE). Dystans między Polską a UE pogłębia się od dekady.

fot. Klaudia Radecka / / FORUM

"Od 2015 r. obserwujemy spadek stopy inwestycji i zwiększanie się dystansu między Polską a Unią Europejską. Udział inwestycji w tworzeniu PKB jest w Polsce wyraźnie niższy od średniej unijnej (w 2024 r. w Polsce 16,9 proc. wobec 21,2 proc. w UE). Stopa inwestycji w sektorze firm prywatnych od ponad dwóch dekad należy do najniższych w całej Wspólnocie, w 2023 r. wynosiła 9,1 proc. (tj. 70 proc. średniej unijnej)" - wskazali autorzy raportu PIE pt. "Aktywność inwestycyjna polskich firm – skala i bariery".

Jak wynika z raportu, stopa inwestycji w sektorze gospodarstw domowych w 2023 r. wyniosła 3,6 proc. i również była jedną z najniższych w UE, stanowiąc 61 proc. średniej unijnej. Inaczej było natomiast w przypadku stopy inwestycji publicznych. W 2023 r. wyniosła ona 5,1 proc., czyli 142 proc. średniej unijnej.

Autorzy raportu wskazali, że miarodajne porównania stóp inwestycji w poszczególnych krajach i dokładne określenie pozycji Polski w tym rankingu budzą wątpliwości metodologiczne. Wynika to z różnych metod klasyfikacji i problemów z księgowaniem wydatków inwestycyjnych, w tym inwestycji w aktywa niematerialne. "Mimo wątpliwości metodologicznych potrzeba niwelowania barier w celu zwiększania skłonności do inwestowania w polskich przedsiębiorstwach znajduje potwierdzenie w przeprowadzonych badaniach ilościowych i jakościowych" - zaznaczyli.

Z badań PIE wynika, że wśród małych, średnich i dużych firm w 2024 r. inwestowało 76 proc., a pozostałe nie podejmowały takiej aktywności – częściej z powodu braku potrzeby niż środków finansowych. Ponad połowa finansuje inwestycje ze środków własnych. Negatywne nastawienie wobec finansowania kredytem bankowym wykazują nie tylko przedsiębiorcy mający za sobą niekorzystne doświadczenia z tego rodzaju wsparciem, lecz także ci, którzy nigdy wcześniej nie korzystali z takich rozwiązań.

Firmy inwestujące najchętniej ponoszą nakłady na rozwój kapitału ludzkiego, zakup maszyn i urządzeń oraz zakup lub wymianę środków transportu - podano. Najrzadziej inwestują natomiast w narzędzia wykorzystujące AI, automatyzację i robotyzację oraz w badania i rozwój.

"Większość przedsiębiorstw jest zainteresowana usprawnianiem działania swoich firm za pomocą automatyzacji i AI, jednak barierę stanowi brak wystarczających środków. Część firm dopiero zaczyna identyfikować możliwości zastosowania nowoczesnych technologii w swojej branży" - zauważyli autorzy.

Wysokie koszty energii, niepewność i słaby popyt na produkty lub usługi

Z badań Europejskiego Banku Inwestycyjnego (European Investment Bank, EIB) przytoczonych w raporcie wynika, że polskie firmy częściej niż średnio w UE skarżą się na wysokie koszty energii, niepewność co do przyszłości i słaby popyt na produkty lub usługi jako bariery inwestowania. Podobnie często jak w UE wskazują tu: niedostateczną dostępność wykwalifikowanego personelu, regulacje biznesowe i ograniczenia w dostępie do finansowania. Natomiast rzadziej polscy przedsiębiorcy narzekają na regulacje rynku pracy, odpowiednią infrastrukturę transportową i dostęp do infrastruktury cyfrowej.

Dla firm, które inwestują, główną barierą są wysokie koszty realizacji inwestycji, a dla nieinwestujących - niepewność sytuacji gospodarczej. Pogarszająca się koniunktura ma znaczący wpływ na decyzje inwestycyjne i wpływa na ich ograniczenie lub brak - przede wszystkim w firmach o ograniczonym asortymencie produktów lub usług bądź wąsko zdefiniowanej grupie klientów.

Przed inwestowaniem przedsiębiorców powstrzymuje nieodłącznie związane z nim ryzyko oraz obawy dotyczące niepewności zwrotu z inwestycji. Firmy zwracają też uwagę na niestabilne warunki prawne i niezrozumiałe, zmieniające się przepisy, które zwiększają ryzyko popełnienia błędów przez inwestorów. Jednocześnie na decyzję o podjęciu aktywności inwestycyjnej wpływa profesjonalizacja kadr, szczególnie na szczeblu zarządzającym.

Strach przed porażką i niska skłonność do ryzyka

W ocenie autorów raportu, o braku skłonności do inwestycji decydują też trudne do zmierzenia czynniki kulturowe. Leżą one też po stronie samych przedsiębiorców. Wskazali tu strach przed porażką, niską skłonność do podejmowania ryzyka finansowego i operacyjnego, niski poziom współpracy między firmami. Po stronie administracji widać brak zainteresowania potrzebami firm i strategicznego myślenia o nich jako wytwórcach znacznej części PKB, niespójność w komunikacji nowych przepisów oraz mentalność urzędników, których działaniom przyświeca przede wszystkim potrzeba penalizacji błędów i obarczania przedsiębiorców ich kosztami, rzadziej zaś otwartość i pomoc w wyjaśnieniu zawiłości formalno-prawnych.

"Kluczowym warunkiem pobudzania inwestycji przedsiębiorstw jest stworzenie stabilnego, przewidywalnego otoczenia regulacyjnego oraz ograniczenie obciążeń administracyjnych. Ważne są również działania ograniczające niepewność gospodarczą, które zmniejszają ostrożność przedsiębiorców i pozwalają im podejmować długoterminowe decyzje inwestycyjne" - podkreśli eksperci PIE.

Dopiero wtedy - w ich ocenie - możliwe jest efektywne wdrożenie narzędzi wsparcia, takich jak: ulgi podatkowe, preferencyjne kredyty, fundusze inwestycyjne itp.

"Dotychczasowe narzędzia często były zbyt rozproszone i krótkoterminowe, co ograniczało ich skuteczność" - podkreślili autorzy raportu.

Polski Instytut Ekonomiczny to publiczny think tank ekonomiczny; przygotowuje raporty, analizy i rekomendacje dotyczące kluczowych obszarów gospodarki oraz życia społecznego w Polsce. (PAP)

gkc/ pad/