Twoja emerytura zależy od tego, kiedy się urodziłeś. Sprawdź, kto dostanie mniej

18 godziny temu 18

Polski system emerytalny przeszedł ogromną transformację – od świadczenia zdefiniowanego do systemu opartego na zdefiniowanej składce. Oznacza to, że wysokość emerytury zależy już nie tylko od stażu pracy, ale też od roku urodzenia i zmian w przepisach. W 2025 roku temat emerytur groszowych i nierównego traktowania roczników znów wraca do debaty publicznej. Co warto wiedzieć?

System emerytalny w Polsce – jak działa obecnie?

W 1999 roku w Polsce nastąpiła gruntowna reforma systemu emerytalnego, w której porzucono zasadę zdefiniowanego świadczenia (czyli gwarantowanej wysokości emerytury) na rzecz systemu zdefiniowanej składki. Obecnie wysokość świadczenia emerytalnego zależy przede wszystkim od sumy odprowadzonych składek i długości życia po przejściu na emeryturę.

W praktyce oznacza to, że osoby urodzone po 1949 roku – objęte nowym systemem – mogą otrzymywać znacząco niższe świadczenia niż ich starsi koledzy i koleżanki, nawet jeśli pracowali przez podobny okres. Dodatkowo, w systemie funkcjonują tzw. emerytury groszowe – czyli świadczenia wynoszące kilka lub kilkanaście groszy miesięcznie.

Kto dostaje emeryturę groszową i dlaczego?

Prezes ZUS Zbigniew Derdziuk podkreśla, że emerytury groszowe to efekt istnienia luki systemowej. Świadczenia tego typu trafiają do osób, które przepracowały krótko – czasem zaledwie kilka miesięcy – i zgromadziły niewielką sumę składek. Przykładowo, jeśli kobieta przepracowała tylko 6 miesięcy, jej kapitał emerytalny może być na tyle niski, że świadczenie wyniesie zaledwie 2 grosze.

Problem w tym, że takie osoby – mimo że nie odprowadziły niemal żadnych składek – otrzymują również dodatkowe świadczenia, jak 13. i 14. emerytura. Koszt przelewu takich mikroskopijnych emerytur (ok. 10 groszy) przewyższa wartość świadczenia, co budzi kontrowersje i obciążenie dla systemu.

Zróżnicowanie emerytur według rocznika – kto zyskuje, kto traci?

W zależności od roku urodzenia, emeryci są objęci różnymi zasadami naliczania świadczeń. Oto uproszczone porównanie:

Osoby urodzone przed 1949 r. – świadczenia w systemie zdefiniowanego świadczenia; często wyższe, niezależnie od wysokości składek.
Osoby urodzone w latach 1949–1968 – objęci tzw. systemem mieszanym (część starych zasad, część nowych).
Osoby urodzone po 1968 r. – pełen nowy system, całkowicie zależny od wysokości składek.

Kto dostaje wyższą, a kto niższą emeryturę? Przykłady

Dysproporcje w emeryturach pokażemy na dwóch przykładach.

Pani Maria (ur. 1950 r.) przepracowała 20 lat – otrzymuje emeryturę minimalną (1878,91 złotych brutto w 2025 r.).
Z kolei pan Jan (ur. 1971 r.) przepracował 19 lat – mimo podobnego stażu nie ma prawa do emerytury minimalnej i otrzymuje 720 zł brutto miesięcznie.

Na pierwszy rzut oka różnica może wydawać się nieproporcjonalna, ale ma swoje uzasadnienie prawne. Kluczowe znaczenie ma tu tzw. „prawo do emerytury minimalnej”, które – zgodnie z przepisami – przysługuje tylko tym, którzy osiągnęli wymagany staż składkowy i nieskładkowy: obecnie 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Pani Maria, jako kobieta z rocznika 1950, należy do generacji objętej systemem mieszanym i miała szansę uzbierać wymagany kapitał lub skorzystać z bardziej korzystnych przepisów przejściowych. Dodatkowo, w systemie wcześniejszym istniała większa możliwość uwzględnienia okresów nieskładkowych (np. urlopu wychowawczego).
Z kolei Pan Jan, urodzony w 1971 roku, podlega już w pełni zasadom nowego systemu – zdefiniowanej składki. Mimo że przepracował tylko o rok krócej niż Pani Maria, nie spełnia on minimalnego warunku stażu i nie może otrzymać gwarantowanej emerytury minimalnej. Jego świadczenie obliczane jest wyłącznie na podstawie zgromadzonych składek i przewidywanej długości życia – stąd drastycznie niższa kwota.

Ten przykład pokazuje, jak fundamentalne znaczenie ma moment wejścia w system i spełnienie określonych progów ustawowych. Różnice te wynikają z przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Możliwe zmiany w 2025 roku – czy emerytury groszowe znikną?

W 2025 roku ZUS sygnalizuje konieczność zmian w systemie emerytalnym, szczególnie w zakresie emerytur groszowych. Jak podkreśla prezes Derdziuk, obecne zasady budzą społeczny sprzeciw i podważają zaufanie do systemu. Wciąż nie wiadomo, jaka będzie minimalna granica wypłaty świadczenia, ale najprawdopodobniej rząd wprowadzi regulacje, które wyeliminują najniższe wypłaty.

Możliwe scenariusze:

Wprowadzenie minimalnego progu wypłaty – np. świadczenia poniżej 20 zł nie będą wypłacane w formie comiesięcznej, ale jednorazowo.
Wyższy próg uprawniający do 13. i 14. emerytury.

Debaty trwają. Propozycje legislacyjne mogą pojawić się w drugiej połowie 2025 roku – na razie trwają analizy kosztów i skutków społecznych.

Dodatkowe czynniki wpływające na wysokość emerytury

Na wysokość emerytury wpływają nie tylko składki i wiek, ale również:

Długość życia – im dłuższa przewidywana długość życia według GUS, tym niższa miesięczna emerytura z tej samej puli środków.
Średnie wynagrodzenie – rosnące pensje oznaczają wyższe składki, co może podnieść wysokość świadczeń w przyszłości.
Wiek przejścia na emeryturę – wcześniejsze przejście skutkuje niższą emeryturą; warto pracować dłużej.

Z danych GUS wynika, że długość życia Polaków wydłużyła się o 7–8 lat w ostatnich 30 latach. Kobiety żyją średnio 82 lata, a mężczyźni 75 lat. To wpływa na sposób obliczania emerytury w systemie zdefiniowanej składki.

Zmiany demograficzne a przyszłość systemu emerytalnego

System emerytalny musi się mierzyć z wyzwaniami demograficznymi. Spadający wskaźnik dzietności (poniżej 1,1 w 2024 roku) oraz starzejące się społeczeństwo mogą w przyszłości obciążyć Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Jak podał prezes ZUS, w 2024 roku fundusz wypłacił 471 miliardów złotych, z czego aż 81 miliardów pochodziło z dotacji budżetowej.

Jednocześnie rośnie liczba cudzoziemców opłacających składki – obecnie to 1,2 mln osób, z czego 2/3 to obywatele Ukrainy. Wpłacili oni w 2024 roku 18,5 miliarda złotych do systemu. To znaczące wsparcie, choć – jak podkreśla ZUS – migranci nie rozwiązują strukturalnych problemów systemu.