Rząd stosuje budżetową sztuczkę PiS? "Prawdziwy dług jest większy"

Ministerstwo Finansów opublikowało w poniedziałek dane o wykonaniu budżetu za pierwsze pięć miesięcy 2025 roku. Deficyt budżetowy wyniósł 108,29 mld zł, co stanowi 37,5 proc. zaplanowanej na ten rok kwoty. Dochody spadły o 38 mld zł w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku, co resort tłumaczy zmianami w systemie finansowania samorządów. Deficyt budżetu państwa (108,29 mld zł) - to różnica między dochodami a wydatkami samego budżetu centralnego państwa za pierwsze 5 miesięcy 2025 roku.

Tempo realizacji wydatków budżetowych (36 proc. rocznego planu) przewyższa tempo realizacji dochodów (35,2 proc.). Ekonomiści zauważają, że obecny poziom deficytu jest wyższy niż w poprzednich latach - w analogicznym okresie 2023 roku wykonanie wynosiło 28,9 proc., a w 2022 roku 30,7 proc.

Mimo wysokiego poziomu deficytu po pięciu miesiącach, eksperci nie przesądzają obecnie, że na koniec roku deficyt przekroczy kwotę zakładaną w budżecie przez rząd.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Co z deficytem? Takiej sytuacji nie było

Ekonomista PKO BP Kamil Pastor w rozmowie z money.pl zwraca uwagę na wielkość całorocznego limitu zapisanego w ustawie budżetowej - 288,8 mld zł. - Deficyt sięgnął już 266 mld zł, czyli 7,1 proc. PKB. To poziom niespotykany od wielu lat. Dla porównania: w latach 2010–2023 deficyt w ujęciu 12-miesięcznym wahał się zazwyczaj między 1 a 3 proc. PKB - wylicza.

Deficyt sektora finansów publicznych (266 mld zł) - to szerszy wskaźnik obejmujący nie tylko budżet państwa, ale także samorządy, fundusze celowe i inne instytucje publiczne. To dane prawdopodobnie za cały poprzedni rok lub skumulowane, stąd znacznie wyższa kwota.

Ekspert podkreśla jednak, że kwestia wyliczania deficytu uległa istotnej zmianie.

Kamil Pastor podkreśla też, że w danych budżetowych uwagę zwracają dwa zjawiska. - Po pierwsze, słabnie dynamika roczna wpływów z VAT. Choć w maju wzrosły o 19,9 proc. w porównaniu do maja poprzedniego roku, to był to zapewne efekt znacznego wzrostu zakupów w kwietniu związanych z Wielkanocą. W ostatnich miesiącach wpływy z tego podatku w relacji do PKB przestały rosnąć. Po drugie, wpływy z akcyzy rosną wolniej od oczekiwań (przez pierwsze pięć miesięcy tego roku o 1,6 proc. w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego), mimo podwyżek stawek na alkohol i wyroby tytoniowe - wskazuje ekspert PKO BP.

Podwyższony deficyt może zostać z nami na dłużej

Zdaniem analityka ze względu na wcześniej przedstawione czynniki deficyt budżetowy jest w coraz mniejszym stopniu miarodajnym wskaźnikiem sytuacji fiskalnej sektora general government, który obejmuje też m.in. samorządy i fundusze pozabudżetowe.

- Systematycznie rosnące wydatki przy stabilnych dochodach tworzą jednak ryzyko, że planowana przez Ministerstwo Finansów znacząca konsolidacja fiskalna od 2026 roku może się opóźnić – a podwyższony deficyt stanie się trwałym elementem krajobrazu. Obecne dane wskazują, że pierwsza połowa 2025 może jeszcze stać pod znakiem pogłębienia deficytu - podkreśla przedstawiciel PKO BP.

Rząd wciąż wykorzystuje "podwójny budżet"

Dr Sławomir Dudek, założyciel Instytutu Finansów Publicznych, zwraca uwagę na inne problemy. Z raportu IFP wynika, że obecny rząd kontynuuje metodę "równoległego budżetu" swoich poprzedników. Oznacza to, że w funduszach Banku Gospodarstwa Krajowego pojawiają się zobowiązania niewliczane do oficjalnego Państwowego Długu Publicznego. Omijając tym samym konstytucyjne limity zadłużenia.

Co z progiem 60 proc. długu?

Ekonomista wyjaśnia, że jedną z najważniejszych konsekwencji równoległego budżetu jest kwestia przekroczenia poziomu zadłużenia zapisanego w konstytucji. Wynosi 60 proc. PKB.

- Dług liczony "metodą krajową" jest znacząco poniżej tego progu. Ale prawdziwy dług, liczony metodą unijną, doskonale znany Ministerstwu Finansów, jest większy. Prawdopodobnie już w tym roku, a jeżeli nie, to w przyszłym, przekroczymy granicę 60 proc. - twierdzi Dudek.

- Jesteśmy więc w sytuacji, w której rząd mówi, że dług jest poniżej progu 60 proc. Ale nie może być taka, że rząd przymknie oko i powie, że dług to 40 albo 50 proc. Rząd powinien szukać legalnych rozwiązań, niełamiących idei konstytucji, by deficyt zmniejszać - podsumowuje ekonomista.

Alarmujący raport o rosnącym zadłużeniu

Najnowszy raport Instytutu Odpowiedzialnych Finansów pokazuje, że deficyt finansowy Polski osiągnął 6,6 proc. PKB w 2024 roku, co daje krajowi niechlubne drugie miejsce w Unii Europejskiej pod względem wysokości deficytu - za Rumunią z wynikiem 9,3 proc. Prognozy na 2025 rok nie przynoszą znaczącej poprawy, przewidując utrzymanie deficytu na poziomie 6,3 proc. PKB.

Raport Instytutu Odpowiedzialnych Finansów zwraca uwagę na bezprecedensowy poziom wydatków publicznych w Polsce, które w 2024 roku osiągnęły 49,4 proc. PKB, przewyższając po raz pierwszy w historii średnią unijną wynoszącą 49,2 proc. Prognozy na 2025 rok wskazują na dalszy wzrost do poziomu 50,3 proc. PKB, co plasuje Polskę wśród państw o najwyższych wydatkach w całej Unii Europejskiej.

Pomimo rekordowych wydatków, zdaniem IFP jakość usług publicznych pozostaje niezadowalająca. Szczególnie widoczne jest to w sektorze ochrony zdrowia, gdzie wydatki na poziomie 5,7 proc. PKB w 2023 roku znacząco odbiegają od poziomu takich krajów, jak Szwecja czy Niemcy, gdzie na ten cel przeznacza się około 7,5 proc. PKB. Jednocześnie transfery socjalne w gotówce, w tym program 800+, pochłonęły w 2024 roku aż 17,1 proc. PKB, co daje Polsce siódme miejsce w Unii Europejskiej.

Problem polega na tym, że wysokim wydatkom towarzyszą relatywnie niskie dochody sektora finansów publicznych, które w 2024 roku wyniosły zaledwie 42,8 proc. PKB – ponad 3 punkty procentowe poniżej średniej unijnej wynoszącej 46 proc. Instytut Odpowiedzialnych Finansów określa ten model jako nieracjonalne połączenie "szwedzkich wydatków i irlandzkich podatków", które w długiej perspektywie jest niemożliwe do utrzymania - zwracają eksperci organizacji.

Koszty obsługi długu problemem

W odpowiedzi na procedurę nadmiernego deficytu Polska opracowała Średniookresowy Plan Budżetowo-Strukturalny obejmujący lata 2025-2028. Plan zakłada redukcję deficytu do poziomu 2,9 proc. PKB do 2028 roku poprzez średni roczny wysiłek fiskalny na poziomie 0,82 proc. PKB. Niepokojącym sygnałem jest jednak fakt, że główne działania dostosowawcze zostały odłożone na późniejsze lata realizacji planu.

Poważnym problemem są również rosnące koszty obsługi długu. W 2025 roku implikowana stopa procentowa ma wynieść 5 proc., co jest drugim najwyższym wynikiem w Unii Europejskiej, ustępującym jedynie Węgrom. Ta wysoka wartość wynika z kombinacji znacznego zadłużenia, wysokich stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego oraz rosnącej premii za ryzyko.