Kiślu czy kisielu? Niejeden Polak ma z tym kłopot. Wykształconym osobom wypada wiedzieć. QUIZ

Forma "księdzowi" pojawia się w mowie potocznej i bywa używana, ale nie jest notowana w normatywnych słownikach. Oficjalnie więc jedyna poprawna forma rzeczownika "ksiądz" w celowniku liczby pojedynczej (komu, czemu się przyglądam) brzmi "księdzu".

Gdy chodzi o porę dnia, obie formy są poprawne. Gdy jednak chodzi zaś o spotkanie lub zebranie, to poprawna jest tylko forma wieczoru. Tak więc "Tego wieczora (wieczoru) spotkaliśmy się z Pawłem Huellem w Klubie Dobrej Książki. Tak uroczego wieczoru autorskiego dawno tu nie było" - tłumaczy na stronie PWN językoznawca prof. Mirosław Bańko.

Wyrazy zapożyczone, takie jak kiwi czy kakao, nie odmieniają się. W każdym przypadku brzmią tak samo.

Poprawna forma to "w cudzysłowie", ponieważ rzeczownik "cudzysłów" odmienia się według wzorca podobnego do słowa "rów". W miejscowniku (o czym? gdzie?) przyjmuje końcówkę "-ie", więc mówimy "w cudzysłowie", tak jak "w rowie". Błędna forma "w cudzysłowiu" powstaje przez analogię do słów takich jak "przysłowie" (w przysłowiu), ale "cudzysłów" należy do innego typu odmiany.

Poprawna forma to "zapomniałem perfum", ponieważ rzeczownik "perfumy" występuje tylko w liczbie mnogiej i nie ma formy pojedynczej. Błędna forma "perfumów" może brać się przez analogię do innych rzeczowników, które w dopełniaczu mają "-ów", na przykład "samochodów". Podobnie mówimy "nie mam drzwi", a nie "drzwiów". Dlatego jedyną poprawną wersją jest "zapomniałem perfum".

"Poprawne są obie formy, ponieważ biernik rzeczownika «kalafior» ma formę «kalafior» lub «kalafiora». Taką informację podaje «Wielki słownik poprawnej polszczyzny» pod red. A. Markowskiego. Oboczne formy biernika – równe dopełniaczowi lub mianownikowi – to we współczesnej polszczyźnie cecha wielu nazw roślin rodzaju męskiego" - czytamy na stronie Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Gdańskiego.

"Sweter" to jedyna poprawna forma tego słowa w mianowniku i biernik. Jak tłumaczy PWN, błędna odmiana "swetr" mogła powstać przez analogię do form innych przypadków, np. "swetra", "swetrem", "swetry".

W przeciwieństwie do innych kasz (gryczanej, jaglanej itp.), kasza manna nie jest przymiotnikiem, tylko rzeczownikiem (od manny biblijnej, czyli cudownego pokarmu, które Bóg zsyła Izraelitom). Dlatego "kasza manna" odmienia się jak słowo "panna".

Poprawna forma to "nienawidzę jeść kisielu", ponieważ rzeczownik "kisiel" w dopełniaczu (kogo? czego?) przyjmuje końcówkę "-u". Forma "kiślu" jest błędna i wynika z próby uproszczenia wymowy, ale nie jest akceptowana w normie językowej. Warto zapamiętać, że w polszczyźnie większość rzeczowników zakończonych na "-el" w dopełniaczu ma końcówkę "-u", np. "karmel" – "karmelu", "koktajl" – "koktajlu".

Obie formy są poprawne, choć "tapczanu" występuje w użyciu nieznacznie częściej. Taką odmianę kodyfikuje "Słownik gramatyczny języka polskiego na płycie CD" z 2012 r. autorstwa Zygmunta Saloniego, Marcina Wolińskiego, Roberta Wołosza, Włodzimierza Gruszczyńskiego i Danuty Skowrońskiej.

Rzeczownik "orzeł" w celowniku liczby pojedynczej ma dwa warianty: "orłu" i "orłowi". Oba są notowane w słownikach i uznawane za poprawne, choć forma "orłowi" jest częściej używana w języku potocznym, a "orłu" bywa postrzegana jako bardziej książkowa lub oficjalna.

Słowo "logo", podobnie jak występujące w tym quizie słowo "kakao", jest zapożyczeniem, więc wyraz ten się nie odmienia.

Forma grillów jest używana nieco częściej, ale według słowników obie są poprawne.

Sprawa jest bardzo skomplikowana. Tak wyjaśnia to PWN: "Nieregularność odmiany, w postaci «ruchomego» o (kocioł : kotła; osioł : osła; kozioł : kozła) ma początek w odległych faktach językowych. Regularna, zgodna z rozwojem tzw. jerów, postać tego słowa w mianowniku i dopełniaczu miałaby brzmienie: *kocieł : kotła (*osieł : osła; *kozieł : kozła). Dzisiejsze kocioł (osioł, kozioł) jest wynikiem tzw. nieprawidłowego przegłosu polskiego e: o, czyli błędnej identyfikacji tych kilku słów z wyrazami typu: anioł (ale anielski), popiół/popioły (ale w popiele), cios (ale cieśla), żona (ale żenić się), plotę (pleciesz) itp. Jak widać, działa tu mechanizm formalnej językowej analogii, czasem kładący się w poprzek przewidywalnemu przebiegowi zjawisk. Natomiast formy przypadków zależnych (kotła itd.) są regularne, tzn. utworzone od pierwotnej formy mianownika *kocieł. A zatem to nie dopełniacz powinien tu dziwić (z historycznego punktu widzenia), lecz mianownik".

Pod wpływem skojarzenia z rajstopami "rajtuzy" często otrzymują w dopełniaczu błędną formę "rajtuz". Poprawna jest jednak tylko forma "rajtuzów". Nie ma na to żadnych reguł, po prostu trzeba zapamiętać właściwą odmianę.

Newsletter

Najlepsze teksty z Faktu! Bądź na bieżąco z informacjami ze świata i Polski