Etyka w sprzedaży bezpośredniej - standardy i wyzwania. Jak odróżnić legalny MLM od piramidy finansowej?

rozwiń >

Etyka w sprzedaży bezpośredniej - standardy i wyzwania. Jak odróżnić legalny MLM od piramidy finansowej?

Sprzedaż bezpośrednia to sektor, który od dekad oferuje elastyczne możliwości pracy i rozwój osobisty. W Polsce funkcjonuje on w oparciu o jasne standardy wyznaczane przez Polskie Stowarzyszenie Sprzedaży Bezpośredniej (PSSB). Organizacja zrzesza firmy działające transparentnie i zgodnie z prawem, a jej celem jest ochrona zarówno konsumentów, jak i sprzedawców. Obecnie PSSB wspiera 23 firmy członkowskie i cztery podmioty wspierające, które razem generują roczny obrót na poziomie około 4 mld zł.

Marketing wielopoziomowy (MLM)

Marketing wielopoziomowy (MLM) często bywa niesłusznie mylony z piramidą finansową. Wynika to z faktu, że oba modele bazują na strukturze sieciowej, gdzie uczestnicy mogą zapraszać nowych członków. Jednak fundamentalna różnica polega na źródle dochodu.

„W legalnym MLM zyski pochodzą ze sprzedaży realnych produktów i usług, a nie z samych wpłat nowych osób. Jeśli firma obiecuje wynagrodzenie wyłącznie za rekrutację, bez sprzedaży realnego towaru - to nie jest MLM, ale piramida finansowa. To zasadnicza różnica, której świadomość powinien mieć każdy konsument” - tłumaczy Muras.

Według najnowszych danych Polskiego Stowarzyszenia Sprzedaży Bezpośredniej, na koniec 2024 roku w Polsce działało 642 tys. niezależnych przedstawicieli firm zrzeszonych w PSSB, z czego 85% stanowiły kobiety.

• Najliczniejszą grupę wiekową stanowili sprzedawcy w wieku 35–54 lata, odpowiadający za ponad połowę całej sieci.
• Sprzedaż bezpośrednia w Polsce koncentruje się na kilku kluczowych kategoriach produktowych. Największy udział mają produkty gospodarstwa domowego i urządzenia trwałe (40,1%), a także segment wellness (31,3%) i kosmetyki oraz pielęgnacja osobista (24,4%). Pozostałe kategorie – żywność i napoje, odzież czy produkty do domu – stanowią w sumie kilka procent rynku.

Piramida finansowa - mechanizm oparty na iluzji

Piramidy finansowe to systemy, które polegają wyłącznie na rekrutacji nowych uczestników i pobieraniu od nich opłat wpisowych, tzw. „pakietów startowych”. Brak realnych produktów sprawia, że taki model jest skazany na upadek.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

„Piramida finansowa to struktura nielegalna i szkodliwa społecznie. Zyskują na niej jedynie osoby stojące na szczycie hierarchii, podczas gdy większość uczestników ponosi straty. Najczęściej mechanizm ukrywa się pod hasłami łatwego biznesu, gwarantowanych zysków i szybkiego wzbogacenia się. To sygnały ostrzegawcze, które powinny wzbudzić czujność każdego” - ostrzega Tomasz Muras. Polskie prawo jasno klasyfikuje piramidy finansowe jako oszustwo – zgodnie z art. 286 Kodeksu karnego ich organizatorom grożą poważne konsekwencje, w tym odpowiedzialność karna.

Schemat Ponziego - bliźniak piramidy finansowej

Schemat Ponziego to bardziej wyrafinowana odmiana oszustwa, w której inwestorom obiecuje się wysokie i szybkie zyski. W rzeczywistości zyski „starszych” uczestników wypłacane są z pieniędzy nowych. Gdy dopływ nowych wpłat się kończy, system upada. „Schemat Ponziego często podszywa się pod fundusz inwestycyjny, nowoczesną platformę finansową lub działalność parabankową. Obiecuje 30, 40 czy nawet 50% zwrotu w skali kilku miesięcy. Brzmi atrakcyjnie, ale to klasyczna iluzja – w rzeczywistości nie ma żadnej działalności inwestycyjnej, a całość kończy się stratą dla większości uczestników” - wyjaśnia dyrektor PSSB. Najbardziej znanym przykładem jest sprawa Bernarda Madoffa, którego gigantyczny schemat Ponziego doprowadził do strat liczonych w dziesiątkach miliardów dolarów.

Jak rozpoznać piramidę finansową? Checklista

Jak rozpoznać piramidę finansową? Checklista:

1. Brak realnego produktu lub usługi - głównym „towarem” jest sama możliwość rekrutacji kolejnych członków.
2. Nacisk na wpłaty wejściowe - firma wymaga zakupu drogiego „pakietu startowego” bez jasnej wartości.
3. Zyski obiecane tylko za rekrutację - wynagrodzenie nie zależy od sprzedaży produktów, a od liczby osób, które dołączysz.
4. Niejasne regulaminy i brak transparentności - brak dostępu do dokumentów finansowych czy danych rejestrowych firmy.
5. Obietnice szybkich i wysokich zysków - np. „40% w 3 miesiące”, bez ryzyka i bez wysiłku.
6. Brak wsparcia sprzedażowego - firma szkoli głównie w rekrutacji, a nie w obsłudze klienta.
7. Negatywne opinie i ostrzeżenia w internecie - UOKiK, KNF i media ostrzegają przed działalnością firmy.
8. Trudność w rezygnacji - brak jasnych zasad zwrotu pieniędzy lub wypowiedzenia współpracy.

Jeśli oferta spełnia kilka z powyższych kryteriów, najpewniej mamy do czynienia z piramidą finansową.

Praktyczne wskazówki dla konsumentów

Świadomość i wiedza to najlepsza ochrona przed oszustwami. Dlatego osoby zainteresowane współpracą z firmą sprzedaży bezpośredniej powinny:

• Sprawdzić rejestr firmy - w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) lub CEIDG.
• Zweryfikować opinie w sieci – fora konsumenckie, portale branżowe i media często ostrzegają przed nieuczciwymi podmiotami.
• Korzystać z list ostrzeżeń publicznych - Komisja Nadzoru Finansowego publikuje regularnie ostrzeżenia dotyczące podejrzanych firm (lista KNF).
• Czytać regulaminy i umowy - uczciwa firma podaje jasno warunki współpracy i sposoby rozliczeń.
• Uważać na obietnice bez ryzyka - każda propozycja „pewnego i wysokiego zysku” to sygnał alarmowy.Zgłaszać podejrzane przypadki - do UOKiK, KNF lub policji.

„Kluczową kwestią jest edukacja konsumentów. Każdy powinien wiedzieć, jakie sygnały ostrzegawcze wskazują na piramidę finansową lub schemat Ponziego. W sprzedaży bezpośredniej dochody pochodzą z rzeczywistej sprzedaży produktów i usług, a nie z wpłat nowych rekrutów” - zaznacza Tomasz Muras.

Standardy etyczne jako przewaga konkurencyjna

Etyka i przejrzystość to fundament, na którym opiera się wiarygodność sprzedaży bezpośredniej. Klienci chcą wiedzieć, że mogą zaufać firmie, z którą współpracują, a sprzedawcy - że ich praca przyniesie uczciwy dochód. Pod względem zaangażowania, 4,8% dystrybutorów to osoby traktujące sprzedaż jako główne źródło dochodu, 27% działa w niepełnym wymiarze, a ponad 68% korzysta z możliwości sprzedaży okazjonalnie, głównie na potrzeby własne i rodziny.

Źródło: PSSB to organizacja non-profit działająca od 1994 roku i grupująca największe przedsiębiorstwa sprzedaży bezpośredniej w Polsce, aby wspólnie działać na rzecz firm, osób współpracujących oraz wszystkich konsumentów, którzy kupują produkty i usługi w kanale sprzedaży bezpośredniej. Celem organizacji jest popularyzacja i integracja branży ze szczególnym uwzględnieniem młodego pokolenia, wspieranie działań mających na celu dobro i wzmocnienie praw konsumentów, wspieranie mikro przedsiębiorczości poprzez rozwój kompetencji oraz monitorowanie i kształtowanie otoczenia prawnego.