Badanie kortyzolu - przebieg, wskazania i normy. Kiedy trzeba badać kortyzol?

• Poznaj swój Indeks Zdrowia! Wystarczy, że odpowiesz na te pytania
• Więcej aktualnych wiadomości znajdziesz na stronie głównej Onetu

Czym jest kortyzol?

Kortyzol jest hormonem steroidowym produkowanym przez nadnercza, czyli dwa małe gruczoły znajdujące się nad nerkami. Hormony to chemiczne przekaźniki w krwiobiegu, które kontrolują działanie niektórych komórek lub narządów.

Kortyzol jest często nazywany "hormonem stresu", ponieważ odgrywa kluczową rolę w reakcji organizmu na stres, pomagając zachować czujność i energię. Kortyzol robi jednak znacznie więcej niż tylko radzi sobie ze stresem. Pomaga również układowi odpornościowemu zwalczać infekcje i stany zapalne oraz odgrywa rolę w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia krwi i regulowaniu sposobu, w jaki organizm wykorzystuje energię (metabolizm) poprzez kontrolowanie poziomu cukru we krwi.

W tym miejscu należy dodać, że inny hormon, zwany ACTH (hormon adrenokortykotropowy), który wytwarzany jest przez przysadkę mózgową (gruczoł w mózgu), informuje nadnercza, ile kortyzolu ma wytworzyć. Jeśli poziom kortyzolu jest zbyt wysoki lub zbyt niski, może to oznaczać, że istnieje problem z nadnerczami lub przysadką mózgową.

Wysoki poziom kortyzolu może być również spowodowany guzem, który wytwarza kortyzol, lub przyjmowaniem dużych dawek niektórych leków steroidowych, takich jak prednizon, przez długi czas. Niski poziom kortyzolu z kolei może wystąpić, jeśli nagle przestaje się przyjmować lek. Bez leczenia zbyt wysoki lub zbyt niski poziom kortyzolu może mieć poważne konsekwencje zdrowotne.

Badanie kortyzolu

Warto wiedzieć, że jeśli chodzi o badanie kortyzolu to w zależności od celu diagnostycznego, poziom tegoż hormonu można oznaczyć we:

• krwi – najczęściej zlecane badanie, które wykonuje się najlepiej rano (między 6:00 a 10:00), gdy stężenie kortyzolu jest najwyższe;
• ślinie – próbka pobierana zwykle wieczorem, pomocna w diagnozie zespołu Cushinga i ocenie rytmu dobowego;
• moczu (tzw. dobowa zbiórka moczu) – ocenia całkowitą ilość wydzielonego kortyzolu w ciągu 24 godzin, szczególnie przy podejrzeniu nadmiaru kortyzolu.

Zobacz też: Jaki powinien być rytm dobowy? Ten test ujawni twój zegar biologiczny

Badanie kortyzolu — wskazania

Badanie kortyzolu jest wykonywane w celu diagnozy lub wykluczenia schorzeń powodujących zbyt dużą lub zbyt małą ilość kortyzolu.

1. Zespół Cushinga

Zespół Cushinga to zaburzenie powodujące wysoki poziom kortyzolu, które występuje, gdy organizm był narażony na zbyt dużą ilość kortyzolu przez dłuższy czas. Może być spowodowane lekami sterydowymi (sterydy) lub niektórymi guzami, które powodują, że organizm wytwarza dodatkową ilość kortyzolu. Typowe objawy mogą obejmować:

• przyrost masy ciała;
• cienkie ramiona i nogi;
• okrągłą twarz;
• zwiększoną ilość tłuszczu wokół podstawy szyi lub między łopatkami;
• łatwe powstawanie siniaków;
• szerokie fioletowe smugi na brzuchu, piersiach, biodrach i pod pachami;
• osłabienie mięśni.

2. Choroba Addisona

Choroba Addisona to schorzenie powodujące niski poziom kortyzolu, które występuje, gdy nadnercza nie są w stanie wytwarzać wystarczającej ilości kortyzolu, ponieważ niektóre infekcje lub choroby je uszkodziły. Typowe objawy mogą obejmować:

• długotrwałe zmęczenie;
• osłabienie mięśni;
• utratę apetytu;
• spadek masy ciała;
• ból brzucha.

3. Wtórna niedoczynność nadnerczy

Wtórna niedoczynność nadnerczy to schorzenie powodujące niski poziom kortyzolu, które występuje, gdy przysadka mózgowa nie jest w stanie wytwarzać wystarczającej ilości ACTH, aby nakazać nadnerczom wytwarzanie kortyzolu. Z czasem nadnercza mogą się kurczyć i przestać działać. Typowe objawy wtórnej niedoczynności nadnerczy będą takie same jak objawy charakterystyczne dla choroby Addisona.

Badanie kortyzolu jest również stosowane w celu monitorowania leczenia tych schorzeń.

Jak przygotować się do badania kortyzolu?

Jeśli chodzi o przygotowanie się do badania kortyzolu, to będzie to zależeć od rodzaju badania. Najważniejsze jest jednak, aby zawsze postępować zgodnie ze wszystkimi instrukcjami udzielonymi przez lekarza.

Należy dodać, że przed badaniem zwykle zaleca się odpoczynek, gdyż stres i ćwiczenia mogą podnosić poziom kortyzolu.

W przypadku badania krwi pacjent prawdopodobnie będzie potrzebować dwóch wizyt o różnych porach tego samego dnia. Zawsze w przypadku badań krwi najlepiej wykonywać je na czczo.

Przed badaniem śliny pacjent może musieć zaprzestać stosowania niektórych leków (szczególnie glikokortykosteroidów).

Zawsze należy przed badaniem poinformować lekarza o wszystkich lekach, które się stosuje, w tym kremach do skóry. Nie należy jednak przestawać stosować żadnych leków bez wcześniejszej rozmowy z lekarzem.

Zobacz też: Jakich badań nie trzeba robić na czczo? Diagnosta z laboratorium wyjaśnia

Badanie kortyzolu we krwi

Najbardziej popularny rodzaj badania kortyzolu, ponieważ to właśnie we krwi znajduje się większość tego hormonu. Oczywiście wciąż część kortyzolu przedostaje się do moczu i śliny, dlatego jego pomiar w tych płynach jest również dokładnym sposobem oszacowania, ile kortyzolu znajduje się w organizmie.

W celu wykonania badania krwi pracownik ochrony zdrowia pobierze próbkę krwi z żyły w ramieniu za pomocą małej igły. Po wkłuciu igły niewielka ilość krwi zostanie pobrana do probówki lub fiolki. Wtedy też pacjent może poczuć lekkie ukłucie podczas wbijania lub wysuwania igły. Zwykle trwa to mniej niż pięć minut. Próbki krwi pobiera się zazwyczaj dwa razy dziennie – raz rano, gdy poziom kortyzolu jest zazwyczaj najwyższy, a następnie około godziny 16:00, gdy poziom jest przeważnie znacznie niższy.

Badanie kortyzolu w moczu

W przypadku badania kortyzolu w moczu lekarz może poprosić pacjenta o zebranie całego moczu w ciągu 24 godzin (tzw. 24-godzinna zbiórka moczu). Pacjent otrzyma specjalny pojemnik i instrukcje dotyczące sposobu zbierania i przechowywania próbki moczu. Lekarz poinformuje również pacjenta, o której godzinie powinien rozpocząć zebranie próbki.

Samo badanie zaczyna się od oddania moczu do toalety jak zwykle. Tego moczu nie należy zbierać, a jedynie trzeba zapisać godzinę oddania moczu. Przez następne 24 godziny pacjent musi zbierać cały mocz do pojemnika. Wspomniany pojemniczek na mocz musi być przechowywany w lodówce lub w chłodziarce z lodem podczas okresu zbierania. Po 24 godzinach od rozpoczęcia badania pacjent powinien spróbować oddać mocz, jeśli może. Jest to ostatnia zbiórka moczu do badania. Dopiero teraz należy zwrócić pojemnik z moczem do gabinetu lekarza lub laboratorium zgodnie z instrukcją.

W niektórych przypadkach badanie kortyzolu w moczu można wykonać na jednej próbce moczu pobranej rano.

Badanie kortyzolu w ślinie

Jeśli chodzi o badanie kortyzolu w ślinie, to można je wykonać w gabinecie lekarza lub w domu za pomocą zestawu, którego używa się do pobrania próbki śliny. Próbkę można pobrać za pomocą wacika lub można napluć do probówki. Jeśli pacjent pobiera własną próbkę, lekarz poinformuje go, o której godzinie to zrobić. Co więcej, może być konieczne pobranie więcej niż jednej próbki.

Ważne jest, aby dokładnie przestrzegać instrukcji.

Zwykle takie badanie wymaga od pacjenta niejedzenia, niepicia, niemycia ani nienitkowania ​​zębów przez 30 minut przed badaniem. Ponadto zabrania się palenia oraz wapowania w tym czasie. Następnie pacjent musi włożyć wymazówkę do ust bez jej dotykania i odczekać kilka minut, aż zostanie nasączona śliną. Po kilku minutach należy wypluć wymazówkę do probówki. Bardzo ważne jest, aby przez cały proces nie dotykać wymazówki palcami i zamknąć probówkę. Teraz wystarczy już tylko oznaczyć probówkę czasem pobrania próbki.

Pacjent musi postępować zgodnie z instrukcjami dotyczącymi przekazania próbki do badania.

Badanie kortyzolu w domu

Jeśli lekarz zleci badanie kortyzolu, próbka może zostać pobrana w gabinecie lekarskim lub w laboratorium. Warto jednak wiedzieć, że można to badanie wykonać także samodzielnie, zamawiając zestaw do wykonania badania w domu.

Takie domowe badanie kortyzolu wymaga zakupu zestawu do badań online lub w aptece. Można użyć próbki krwi, moczu lub śliny, w zależności od rodzaju zakupionego zestawu. Zestaw do wykonania badania będzie zawierał instrukcje dotyczące sposobu pobrania próbki. Po pobraniu próbki pacjent będzie musiał ją odesłać pocztą do laboratorium, w którym kupił zestaw. Wyniki zostaną zazwyczaj przesłane za pośrednictwem konta online.

Niektóre laboratoria oferują również usługę, w ramach której można odwiedzić ich placówkę, zlecić pobranie próbki technikowi laboratoryjnemu, a następnie sprawdzić wyniki online. Często jest to tańsze niż korzystanie z zestawu domowego.

Badanie kortyzolu a test stymulacji synacthenem

Test ten sprawdza, jak dobrze nadnercza reagują na hormon adrenokortykotropowy (ACTH). Hormon ten jest wytwarzany w przysadce mózgowej i stymuluje nadnercza do uwalniania kortyzolu. Test stymulacji synacthenem jest zwykle przeprowadzany razem z badaniem kortyzolu, gdy lekarz uważa, że ​​pacjent może mieć problem z nadnerczami z powodu niskiego poziomu kortyzolu w organizmie.

W ramach tego badania pacjentowi pobierana jest próbka krwi. Następnie pacjent otrzymuje zastrzyk syntetycznego hormonu ACTH.

Po 30 lub 60 minutach (w zależności od tego, ile ACTH otrzyma pacjent) ponownie pobierana jest krew i laboratorium sprawdza poziom kortyzolu.

Test hamowania deksametazonem można uznać za odwrotność testu stymulacji synacthenem i zwykle przeprowadza się go razem z badaniem kortyzolu, aby dowiedzieć się, dlaczego pacjent ma wysoki poziom kortyzolu w organizmie i czy można go stłumić. Istnieją dwa główne sposoby wykonania testu:

• niska dawka na noc – pacjent przyjmuje 1 miligram (mg) sterydu deksametazonu o godzinie 23:00. Następnego ranka o godzinie 8:00 pobierana jest krew w celu zmierzenia poziomu kortyzolu;
• wysoka dawka na noc – kortyzol jest mierzony rano w dniu badania. O godzinie 23:00 przyjmujesz 8 mg deksametazonu. Następnego ranka o godzinie 8:00 pobierana jest krew w celu zmierzenia poziomu kortyzolu.

Jeśli chodzi o deksametazon to zmniejsza on uwalnianie hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) u zdrowych osób. Jeśli więc pacjent przyjmuje steryd, poziom ACTH powinien się zmniejszyć, podobnie jak poziom kortyzolu. Jeśli jednak przysadka mózgowa produkuje zbyt dużo ACTH, poziom kortyzolu może być nadal zbyt wysoki po teście z niską dawką. Wyniki powinny wrócić do normy po teście z wysoką dawką.

Test niskiej dawki pomaga ustalić, czy organizm produkuje zbyt dużo ACTH, natomiast test wysokiej dawki może pomóc lekarzowi zdecydować, czy problem jest spowodowany chorobą Cushinga (guz przysadki mózgowej), czy guzem występującym w innej części ciała. Kiedy przyczyną zespołu Cushinga jest guz przysadki mózgowej, stan ten nazywa się chorobą Cushinga, aby odróżnić go od stanu spowodowanego przez guz w innej części ciała. Większość przypadków zespołu Cushinga to choroba Cushinga.

Zobacz też: Co wiemy o gruczolakach przysadki?

Badanie kortyzolu – normy

Poziom kortyzolu zazwyczaj zmienia się w ciągu dnia – jest najwyższy wczesnym rankiem i najniższy około północy (jeśli pracuje się w nocy i śpi w ciągu dnia, schemat będzie odwrotny). To, co uważa się za normalny zakres poziomu kortyzolu, zależy od osoby, pory dnia i laboratorium wykonującego badanie.

Zazwyczaj normalne zakresy kortyzolu dla osoby dorosłej wykonującej badanie krwi to:

• od 6:00 rano do 8:00 rano: 10-20 mikrogramów na decylitr (mcg/dl);
• około 16:00: 3-10 mcg/dl.

Normalne zakresy są nieco inne dla dzieci i osób starszych.

W przypadku badania moczu normalny zakres referencyjny kortyzolu wynosi 10-55 mcg dziennie dla osób dorosłych.

W przypadku badania śliny, normalny zakres dla dorosłych wynosi:

• 10,2-27,3 nanogramów na mililitr (ng/ml) rano;
• 2,2-4,1 ng/ml w nocy.

Interpretacja wyników badania kortyzolu

Należy podkreślić, że samo badanie kortyzolu nie może zdiagnozować przyczyny nieprawidłowych poziomów tego hormonu. Jeśli poziom kortyzolu nie jest prawidłowy, zazwyczaj trzeba będzie wykonać więcej badań i testów, aby dowiedzieć się, co jest przyczyną problemu.

1. Wysoki poziom kortyzolu

Nieprawidłowy wynik badania kortyzolu, taki jak wysoki poziom kortyzolu może być oznaką zespołu Cushinga, który może być spowodowany:

• przyjmowaniem dużych dawek niektórych leków steroidowych przez długi czas w celu leczenia takich schorzeń jak astma, reumatoidalne zapalenie stawów lub toczeń;
• guzami wytwarzającymi dodatkowe ACTH, które informuje nadnercza o wytwarzaniu kortyzolu. Guzy te mogą znajdować się w przysadce mózgowej lub innych częściach ciała, w tym w płucach;
• guzami w nadnerczach, które wytwarzają dodatkowy kortyzol.

2. Niski poziom kortyzolu

Z kolei inny nieprawidłowy wynik badania kortyzolu, czyli niski poziom kortyzolu może oznaczać, że pacjent cierpi na chorobę Addisona lub wtórną niedoczynność nadnerczy.

Typowe przyczyny choroby Addisona obejmują uszkodzenie nadnerczy spowodowane takimi czynnikami jak:

• choroby autoimmunologiczne;
• niektóre zakażenia, w tym gruźlica i HIV.

Typowe przyczyny wtórnej niedoczynności nadnerczy obejmują:

• choroby autoimmunologiczne;
• problemy z przysadką mózgową;
• urazowe uszkodzenie mózgu;
• chirurgiczne usunięcie przysadki mózgowej w celu leczenia innych chorób.

Co zrobić w przypadku nieprawidłowych wyników badania kortyzolu?

Nieprawidłowe wyniki badania kortyzolu nie zawsze oznaczają, że pacjent ma schorzenie wymagające leczenia. Najczęstszą przyczyną nieprawidłowych poziomów kortyzolu jest długotrwałe przyjmowanie leków sterydowych lub nagłe ich odstawienie. Na poziom kortyzolu mogą również wpływać:

• stres;
• ciąża;
• aktywność fizyczna;
• poważna choroba;
• wysokie i niskie temperatury;
• niektóre leki (np. tabletki antykoncepcyjne);
• sen.

Bez względu jednak na wyniki badania kortyzolu lekarz zawsze omówi je z pacjentem. Specjalista weźmie również pod uwagę objawy pacjenta i jego historię medyczną. Jeśli uzna, że ​​przypadek pacjenta wymaga dalszych badań, może zalecić jedno lub więcej z następujących:

• test stymulacji ACTH – sprawdza, jak nadnercza reagują po otrzymaniu zastrzyku syntetycznego ACTH;
• test hamowania deksametazonem – mierzy on poziom kortyzolu po przyjęciu leku o nazwie deksametazon, syntetycznej wersji kortyzolu;
• badania obrazowe – rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa pozwalają lekarzowi zobaczyć gruczoły pacjenta i sprawdzić, czy nie ma możliwego guza.

Zobacz też: "Nasze mózgi są skąpane w kortyzolu". Neurolog: to niestety są pierwsze objawy

Czy badanie kortyzolu wiąże się z jakimiś ryzykiem?

Jeśli chodzi o badanie kortyzolu we krwi, to jak w przypadku każdego badania krwi wiąże się ono z bardzo małym ryzykiem. Pacjent może odczuwać niewielki ból lub mieć siniaki w miejscu wkłucia igły, ale większość objawów szybko ustępuje.

Co do badania kortyzolu w moczu i ślinie, to nie ma znanego i związanego z nimi ryzyka.