Zdjęć RTG u dentysty nie należy się bać? Oto co mówi ekspertka

• Jak się dziś czujesz? Zmierz swój Indeks Dobrostanu Psychicznego!
• Więcej aktualnych wiadomości znajdziesz na stronie głównej Onetu

Jak wyjaśnia specjalistka, badania obrazowe wykorzystywane w praktyce stomatologicznej to zdjęcia rentgenowskie i tomografia stożkowa (CBCT). Zaznacza, że oczywiście w bardziej skomplikowanych przypadkach, zwłaszcza w chirurgii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej, zlecane są także badania TK (tomografia komputerowa), MRI (rezonans magnetyczny) i USG, a nawet angiografia w radiologii zabiegowej.

— Zdjęcia rentgenowskie stomatologiczne dzieli się w zależności od położenia detektora obrazu na wewnątrzustne i zewnątrzustne. Do zdjęć wewnątrzustnych należą zdjęcia zębowe (nazywane czasami zdjęciami okołowierzchołkowymi – z j. angielskiego – periapical), zdjęcia zgryzowe i zdjęcia skrzydłowo-zgryzowe. Podczas wykonywania zdjęcia wewnątrzustnego cyfrowy sensor zakładany jest do jamy ustnej, a tubus lampy rentgenowskiej kierowany jest pod odpowiednim kątem w zależności od rodzaju zdjęcia oraz od położenia badanego zęba w jamie ustnej — mówi Medonetowi.

— Warto w tym miejscu przypomnieć, że pionierem radiografii wewnątrzustnej był prof. Antoni Cieszyński, późniejszy rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, który w 1905 r. opublikował zasadę izometrii, do tej pory znajdującą zastosowanie w praktyce — uzupełnia ekspertka. — Druga spośród technik wykonywania zdjęć zębowych bazuje na użyciu specjalnych pozycjonerów, które gwarantują równoległe ustawienie osi długiej badanego zęba i detektora promieniowania oraz kąt prosty pomiędzy promieniem centralnym lampy rentgenowskiej i powierzchnią detektora oraz osią długą badanego zęba. Technika ta nosi nazwę techniki kąta prostego (czasem z języka angielskiego bywa nazywana techniką równoległą) — precyzuje.

Rozmówczyni Medonetu wskazuje, że pozycjonery czasami są źle tolerowane przez pacjentów i wywołują odruch wymiotny. Również sam sensor w plastikowej lub gumowej osłonce po założeniu do jamy ustnej może być źle tolerowany przez pacjenta, zwłaszcza detektor bezpośredni, który jest sztywny i wyposażony w kabel. Jak podkreśla, znacznie lepiej akceptowane przez pacjentów są detektory pośrednie (płytka pokryta fosforem magazynującym), które są cieńsze i nieznacznie podatne na zginanie. Spośród zdjęć zewnątrzustnych w praktyce najczęściej wykonywane jest zdjęcie pantograficzne, a w leczeniu ortodontycznym i ortognatycznym także zdjęcie cefal metryczne, zwane też tele-bocznym. Inne projekcje radiograficzne służące do uwidocznienia kości części twarzowej czaszki są wypierane przez badania tomograficzne takie jak CBCT czy TK.

Tłumaczy, że podczas wykonywania zdjęcia pantomograficznego pacjent siedzi lub stoi, brzegi sieczne zębów siecznych górnych i dolnych znajdują się w rowku na specjalnym zagryza ku, a głowa jest najczęściej unieruchomiona za pomocą np. wsporników skroniowych, aby ograniczyć występowanie artefaktów ruchowych. W trakcie ekspozycji lampa rentgenowska i detektor promieniowania obracają się wokół głowy pacjenta po torze, który zbliżony jest do krzywizny łuków zębowych. Tym samym otrzymany radiogram jest zdjęciem warstwowym, uwidaczniającym wszystkie zęby oraz struktury je podtrzymujące.

— Z kolei zdjęcie cefalometryczne musi być zdjęciem powtarzalnym i niepowiększonym, dlatego nie można go wykonywać przy użyciu tradycyjnych aparatów rentgenowskich do zdjęć kostnych. Najczęściej zdjęcie tele-boczne wykonuje się na przystawce do aparatu pantomograficznego, która z jednej strony jest wyposażona w oliwki uszne i wspornik nosowy do unieruchomienia głowy pacjenta. Przystawka jednocześnie zapewnia odpowiednio dużą odległość między ogniskiem lampy rentgenowskiej i detektorem promieniowania, aby eliminować powiększenie obrazu. Oczywiście w radiografii stomatologicznej mogą wystąpić odstępstwa od idealnej techniki radiograficznej w przypadku np. braków zębowych, rozchwiania zębów, wad wrodzonych i anomalii rozwojowych. Jeśli chodzi o badania CBCT, to tomografy tego typu najczęściej przypominają aparaty pantomograficzne, a w wielu urządzeniach jest możliwość wykonywania obu typów badań — mówi prof. Różyło-Kalinowska.

• "Implanty wypadły na podłogę podczas rozmowy z klientem". Poszkodowani pacjenci chcą pozwać klinikę

Dodaje, że najrzadziej spotykane są tomografy stożkowe o konstrukcji zbliżonej do tomografu komputerowego, a więc pozwalające na badanie pacjenta w pozycji leżącej (co ma znaczenie np. w diagnostyce obturacyjnego bezdechu sennego). Pozycjonowanie do badania CBCT jest zbliżone do zdjęcia pantomograficznego, natomiast operator urządzenia musi zwracać szczególną uwagę na ustawienie odpowiedniego pola obrazowania, gdyż te tomografy oferują bardzo duży wybór pól obrazowania od 3x3 cm do nawet 16x17 cm. Przy zbyt małym lub źle wyznaczonym polu istnieje ryzyko nieuwidocznienia zmian patologicznych znajdujących się poza obrazowaną objętością.

Medonet.pl: Czy tego rodzaju badania radiologiczne są bezpieczne?

Prof. Ingrid Różyło-Kalinowska: Tak jak w przypadku każdego badania wykonywanego przy użyciu promieniowania jonizującego pacjent narażony jest na skutki stochastyczne jego działania. Natomiast w radiologii stomatologicznej nie występują skutki deterministyczne, ponieważ dawka promieniowania jest bardzo niska w porównaniu z radiologią ogólnolekarską. Ryzyko indukcji nowotworowej przy wykonywaniu zdjęć pantomograficznych jest szacowane na jeden przypadek na 1-5 mln badań.

Oczywiście należy uwzględnić fakt, że badań rentgenowskich stomatologicznych w krajach, w których opieka stomatologiczna jest na wysokim poziomie, wykonuje się bardzo dużo. Pacjent może nie mieć wykonanego zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej nawet przez kilkanaście lat, a w tym czasie mieć wykonanych nawet kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt zdjęć zębowych, jeżeli zaistniały wskazania. Tym samym o ile jednostkowa ekspozycja na promieniowanie nie jest wysoka, to łączna liczba ekspozycji może być duża.

Czy nosząc aparat ortodontyczny można robić TK?

Aparaty ortodontyczne dzielimy na stałe i ruchome. Aparat ruchomy należy wyjąć przed badaniem rentgenowskim części twarzowej czaszki czy badaniem TK. Coraz popularniejsze jest leczenie nakładkowe, a nakładki nie zawierają elementów metalowych, są zrobione z tworzywa termoplastycznego i również można je wyjąć na czas badania. Głównym problemem związanym z badaniem TK u pacjentów ze stałymi aparatami ortodontycznymi są artefakty generowane przez metalowe zamki i łuki ortodontyczne.

Jednak nie wszystkie zamki są metalowe, są również zamki ceramiczne, a łuk można zdjąć przed badaniem. Również tzw. retainery pozostałe po leczeniu ortodontycznym mogą być metalowe i także powodować artefakty, ale o mniejszym nasileniu. Stałe aparaty ortodontyczne generują również artefakty w badaniach MR. W 2018 r. grupa robocza złożona z członków PLTR wraz z członkami Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego (PTS) i Polskiego Towarzystwa Ortodontycznego (PTO) opracowała wytyczne odnośnie do obrazowania MR u pacjentów z aparatami ortodontycznymi, które są dostępne bezpłatnie na stronie czasopisma "Journal of Stomatology" wydawanego przez PTS.

Co, jeśli ma się endoprotezę lub płytkę tytanową w kolanie?

Nie mają one żadnego wpływu na badania rentgenowskie czy CBCT części twarzowej czaszki. Jeśli chodzi o badania MR części twarzowej czaszki, to obowiązują tu zasady ogólne, jak w przypadku każdego badania MR.