Uszkadza mózg. Najbardziej toksyczny składnik diety, a i tak zjadamy na potęgę

1 tydzień temu 15

Przemysłowe tłuszcze trans (iTFA) są jednym z najlepiej udokumentowanych dietetycznych zagrożeń dla zdrowia
Podnoszą LDL, obniżają HDL, nasilają stan zapalny i sprzyjają miażdżycy, znacząco zwiększając ryzyko chorób serca.
Japońskie badanie opublikowane w czasopiśmie „Neurology” sugeruje możliwy wpływ iTFA również na mózg
WHO ostrzega, że ponad 278 tys. zgonów rocznie można przypisać spożyciu przemysłowych tłuszczów trans i zaleca ograniczenie ich do <1proc. dziennej energii

Co to są tłuszcze trans i skąd się biorą?

Tłuszcze trans (trans-fatty acids, TFA) to grupa nienasyconych kwasów tłuszczowych, które mogą występować naturalnie w produktach pochodzenia zwierzęcego (mięso, mleko) lub powstawać przemysłowo w procesie częściowego uwodornienia olejów roślinnych (np. w margarynach, tłuszczach piekarniczych, smażonych potrawach, wielu produktach typu fast food i słodyczach).

Przemysłowe tłuszcze trans (iTFA) są obiektem coraz liczniejszych badań i regulacji, ponieważ właśnie ich wpływ na organizm jest najbardziej szkodliwy. WHO i liczne przeglądy naukowe uznają ich eliminację za priorytet zdrowia publicznego.

Relacje między spożyciem przemysłowych tłuszczów trans a chorobami sercowo-naczyniowymi są dobrze udokumentowane. TFA podnoszą poziom „złego” cholesterolu LDL i obniżają „dobry” HDL, promują stan zapalny i sprzyjają miażdżycy; mechanizmy te przekładają się wprost na większe ryzyko zawału, udaru i przedwczesnej śmierci. Liczne przeglądy i raporty z ostatnich lat rekomendują ograniczenie lub całkowite wycofanie iTFA z żywności dostępnej na rynku.

Czy tłuszcze trans uszkadzają też mózg?

W 2019 r. w czasopiśmie "Neurology" opublikowano wyniki dużej japońskiej analizy: badacze zmierzyli stężenie elaidynowego kwasu (głównego przemysłowego TFA) we krwi u osób ≥60 lat i śledzili je przez około dekadę. Wyższe stężenia kwasu elaidynowego były istotnie związane z większym ryzykiem wystąpienia demencji oraz choroby Alzheimera — nawet po uwzględnieniu typowych czynników ryzyka i jakości diety. To ważny sygnał, bo użyto biomarkera krwi, a nie tylko deklaracji żywieniowych.

Nie oznacza to jednak, że w stu procentach udowodniono związek przyczynowo-skutkowy. Większość badań populacyjnych ma charakter obserwacyjny i może być obciążona wpływem innych czynników. Niemniej, mechanistyczne tłumaczenie tego związku jest logiczne: tłuszcze trans nasilają procesy zapalne i chorobę naczyniową, które z kolei zwiększają uszkodzenia mózgu i ryzyko otępienia.

Jednocześnie rośnie liczba badań łączących wysokie spożycie żywności silnie przetworzonej (gdzie iTFA są często jednym ze składników) z licznymi negatywnymi wynikami zdrowotnymi, w tym problemami sercowo-metabolicznymi i zaburzeniami psychicznymi.

Jak unikać iTFA?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) od dawna apeluje o wyeliminowanie przemysłowo produkowanych tłuszczów trans i wydała program REPLACE na rzecz usunięcia iTFA z łańcucha żywnościowego.

– Ponad 278 tys. zgonów rocznie na świecie można przypisać spożyciu przemysłowo wytwarzanych tłuszczów trans – czytamy na stronie WHO.

Zgodnie z zaleceniami WHO całkowite spożycie TFA powinno stanowić <1proc. dziennego zapotrzebowania energetycznego. Rządy niektórych krajów (np. Dania, Kanada, Singapur) wprowadziły zakazy lub limity dla częściowo uwodornionych olejów - to ruch polityczny podyktowany mocnymi dowodami epidemiologicznymi dotyczących serca i narastającymi sygnałami dotyczącymi mózgu.

Jak w praktyce chronić się przed niebezpieczną żywnością? Zmiany najlepiej wprowadzić już podczas zakupów:

czytaj etykiety i unikaj produktów zawierających w składzie „częściowo uwodornione oleje” lub „trans”;
ogranicz fast food, słodycze, gotowe ciasta i produkty smażone;
zamiast margaryn twardych i słabo opisanych tłuszczów przemysłowych wybieraj oleje nierafinowane (oliwa z oliwek, rzepakowy), orzechy, nasiona, tłuste ryby — to tłuszcze, które w badaniach łączą się z lepszym zdrowiem serca i mózgu;
preferuj diety o udokumentowanych korzyściach kognitywnych jak dieta śródziemnomorska czy MIND.

Dane dotyczące zależności między spożyciem tłuszczów trans a chorobami serca są solidne, jednak wpływ na ryzyko rozwoju demencji wymaga dalszych badań. Konieczne są też badania wyjaśniające, czy efekt wynika bezpośrednio z toksycznego działania TFA na tkankę nerwową, czy pośrednio przez pogorszenie stanu naczyniowego i metabolizmu. Do czasu poznania jednoznacznych wyników profilaktyka dietetyczna wydaje się jednak rozsądnym i prostym do wdrożenia sposobem na zabezpieczenie swojego zdrowia.