To był dobry rok w lekach. Ale teraz przed Ministerstwem Zdrowia trudne decyzje

14 godziny temu 11

W 2025 roku zrefundowano rekordową liczbę nowych cząsteczko-wskazań
Duże zmiany nastąpiły w zakresie szczepień. Z jednej strony doszło do rozszerzenia refundacji o kolejne szczepienia. Z drugiej - farmaceuci zyskali nowe uprawnienia
Od 14 lutego mogą oni wystawiać recepty farmaceutyczne na refundowane szczepionki dostępne w aptekach
Od stycznia do refundacji weszły nowoczesne leki kardiologiczne w profilaktyce udarów i migotaniu przedsionków
W tym roku zaostrzono też kontrolę nad substancjami psychoaktywnymi poprzez wystawianie recept w receptomatach
Do dalszych prac na rok 2026 przechodzą: nowelizacja ustawy refundacyjnej i ustawy Prawo farmaceutyczne oraz nowa ustawa o receptach

Rekordowa refundacja

Koniec roku to czas podsumowań oraz prognozowania, co wydarzy się w następnym. Niewątpliwie 2025 rok to czas wpisania na wykazy refundacyjne największej liczby nowych cząsteczko-wskazań w historii. W samym październiku takich nowości było 50, a w całym roku - 152 nowe cząsteczko-wskazania.

Tym samym rok kończymy z rekordem, który jest uwieńczeniem 4. letniego okresu bardzo widocznych zmian w refundacji. W latach 2022-2025 pacjenci zyskali dostęp do większej liczby nowości lekowych (547) niż w pozostałych 10 latach (397).

Dobry czas w refundacji zapewnił dostęp do nowych leków, w tym w zakresie produktów onkologicznych i stosowanych w chorobach rzadkich. Ale przyniósł też kilka zmian dla szerszej populacji chorych.

Od stycznia do refundacji weszły nowoczesne leki kardiologiczne w profilaktyce udarów i migotaniu przedsionków. Stało się to możliwe dzięki objęciu finansowaniem doustnych antykoagulantów (dabigatran i rywaroksaban). Zamiast nawet kilkuset złotych miesięcznie, chorzy zyskali dostęp do tańszych odpowiedników z odpłatnością na poziomie 30 procent. Taki ruch Ministerstwa Zdrowia był możliwy dzięki wejściu na rynek tańszych odpowiedników leków monopolistycznych w 2024 roku.

Finansowanie z publicznych pieniędzy objęło też m.in. adrenalinę w automatycznym wstrzykiwaczu dla osób z ciężkimi reakcjami alergicznymi. Rozszerzono listę bezpłatnych leków dla dzieci i młodzieży o jedną z insulin, co znacząco obniżyło koszty terapii dla rodzin zmagających się z cukrzycą typu 1.

Ministerstwo stawia na szczepienia

Duże zmiany nastąpiły w zakresie szczepień.

Z jednej strony doszło do rozszerzenia refundacji o szczepienia przeciwko półpaścowi (grupy ryzyka) i RSV,
- to pierwsze dotyczy seniorów 65+ (pełna refundacja),
- osoby młodsze mogą skorzystać ze szczepionki z 50. procentową dopłatą,
- szczepionka przeciwko RSV jest bezpłatna dla kobiet w ciąży i seniorów powyżej 65 roku życia,
- osoby powyżej 60 roku życia mogą uzyskać szczepionkę z 50 proc. refundacją.

Drugim niezmiernie ważnym elementem było rozszerzenie uprawnień farmaceutów w zakresie szczepień. Od 14 lutego mogą wystawiać recepty farmaceutyczne na refundowane szczepionki dostępne w aptekach. Wcześniej farmaceuta mógł wystawić receptę jedynie na preparaty pełnopłatne; teraz pacjenci mogą skorzystać z przysługującej im refundacji bez konieczności wizyty po receptę w przychodni.

Pod koniec wakacji zaś weszła kolejna zmiana: liczba szczepień refundowanych, które może podać farmaceuta, zwiększyła się z trzech do 11. W sumie dziś można zaszczepić się w aptece z pełnym lub częściowym finansowaniem NFZ przeciwko:

COVID-19, grypie (w sezonie jesienno-zimowym),
kleszczowemu zapaleniu mózgu,
błonicy, tężcowi, krztuścowi,
ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV),
pneumokokom,
półpaścowi,
odrze, śwince, różyczce,
ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (polimyeltis),
wirusowemu zapaleniu wątroby typu A lub wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
zakażeniom wirusem syncytialnym układu oddechowego (RSV).

W ten sposób od czasu pandemii COVID-19, kiedy okazało się nagle, że farmaceuta może bezpiecznie wykonać szczepienia w aptece, rozpoczęła się mała-wielka rewolucja w zmianie roli farmaceuty i apteki w systemie opieki zdrowotnej, ze sprzedaży leków w kierunku świadczenia usług medycznych. Oby przyszły rok przyniósł kolejne rozwiązania.

Darmowe leki pod lupą

Pozostając w obszarze refundacji, warto jeszcze odnotować likwidację barier w dostępie do darmowych leków. Od połowy lutego wprowadzono techniczne ułatwienie w postaci nowych zasad wystawiania recept oznaczonych jako „S” i „Dz”, czyli dla seniorów oraz dzieci i młodzieży. Lekarz nie musi już weryfikować ubezpieczenia pacjenta do darmowych leków; ma też możliwość wystawienia rocznej e-recepty z uprawnieniem „S” lub „DZ”.

Po drugie, rozszerzono możliwości preskrypcji recept na bezpłatne leki „S” i „Dz” na lekarzy w gabinetach prywatnych (do tej pory pacjent musiał płacić 100 procent ceny leku). Dziś mogą ją wystawić wszyscy lekarze, niezależnie od miejsca zatrudnienia czy posiadania kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Jednocześnie w tym kontekście coraz częściej powraca temat finansów: obszar darmowych leków zaczął zwracać szczególną uwagę resortu zdrowia i pod koniec tego pojawił się już kilkukrotnie w wypowiedziach przedstawicieli urzędu. Kilka dni temu był jednym z głównych tematów, które rozpoczęły spotkanie prezentujące zmiany na wykazach refundacyjnych.

Wraz z kolejnymi zmianami w programie bezpłatnych leków dla seniorów od 2026 roku, rosła liczba leków i liczba uprawnionych do korzystania. Obecnie na liście jest już 95 procent wszystkich leków z wykazu refundacyjnego.

Efektem jest wzrost wydatków na te leki i dysproporcja w dopłatach ze środków publicznych w ramach refundacji aptecznej między beneficjentami bezpłatnych leków a pozostałymi pacjentami.

Z całkowitej kwoty refundacji aptecznej, która dzisiaj sięga prawie 13,5 mld zł, z czego 8 miliardów zł to wydatki na darmowe leki dla trzech uprawnionych grup pacjentów (seniorzy, dzieci i młodzież, kobiety ciąży). To oznacza, że około 60 procent kosztów całkowitej refundacji aptecznej generują leki wydawane pacjentom bezpłatnie. W statnich dwu latach ich udział wzrósł prawie dwukrotnie: z 30 procent do 60 procent.

Momentem zwrotnym wydaje się zmiana od 1 września 2023 roku, kiedy obniżono wiek beneficjentów programu z 75 do 65 roku życia. Według danych MZ,

rok 2022 zamknął się kwotą 2,04 mld zł,
w 2023 było to już 3,51 mld zł,
a w 2024 roku ponad dwa razy więcej – 7,37 mld.

Przyglądanie się temu trendowi pewnie będzie mieć ciąg dalszy w przyszłym roku. Już teraz MZ zapowiada elementy racjonalizacji w polityce lekowej.

- Połączyliśmy w naszym systemie całkowitą bezpłatność z całkowitą bezlimitowością i dobrowolnością wyboru przez pacjenta produktu handlowego. Jest to rozwiązanie bezprecedensowe, bo żaden kraj europejski nie pozwolił sobie na takie podejście do leków darmowych, co ma pewne implikacje. Kraje europejskie pilnują, jaki lek pacjent dostanie za darmo w obrębie tej samej cząsteczki, mogąc sobie pozwolić inwestować w pozostałe cząsteczki, które nie są objęte refundacją - tłumaczył podczas konferencji o nowej liście leków refundowanych Mateusz Oczkowski, zastępca dyrektora Departamentu Polityki Lekowej i Farmacji MZ.

Kilka tygodni wcześniej wspomniał na jednej z sejmowych komisji, że w porównaniu do innych państw, Polska bardzo liberalnie podchodzi do niektórych leków, wskazując na sytuację produktów oryginalnych po wejściu tańszych odpowiedników.

- Lek oryginalny nie jest całkowicie poszkodowany w momencie, kiedy pojawia się dana technologia generyczna, bo Polska traktuje go dosyć liberalnie. Nie mówimy, że nagle zabieramy refundację, uchylamy decyzję. W innych krajach zdarza się tak, że może być refundowany dla pacjenta, ale na przykład tylko poniżej limitu.

- W Polsce dana technologia oryginalna po wejściu generyku nadal może być na liście, również darmowych leków dla seniorów – mówił dyrektor, wskazując, że wielu z nich nie chce przejścia na tańszy lek generyczny, bo jest przyzwyczajona do danej nazwy handlowej: - Lek oryginalny moim zdaniem powinien zniknąć całkowicie z listy darmowych leków w momencie wejścia pierwszego odpowiednika, tak jak to się dzieje w krajach europejskich.

Receptomaty na celowniku i długi SZNUR

Wśród wydarzeń dotyczących leków warto jeszcze wspomnieć zaostrzenie kontroli nad substancjami psychoaktywnymi poprzez wystawianie recept w receptomatach.

Od 2025 roku obowiązują przepisy ograniczające wystawianie e-recept na odległość na leki psychotropowe i odurzające (m.in. fentanyl, morfina, oksykodon, medyczna marihuana). Chodziło o zastopowanie działalności tzw. receptomatów. Obecnie recepta na takie leki może być wystawiona wyłącznie po stacjonarnym badaniu pacjenta lub w ramach kontynuacji terapii w wyniku weryfikacji historii leczenia w Internetowym Koncie Pacjenta (IKP) przez lekarza POZ.

Sporo też działo się w zakresie wspólnej oceny klinicznej leków. 12 stycznia 2025 roku weszło w życie rozporządzenie o HTA, które umożliwia państwom członkowskim prowadzenie wspólnych ocen klinicznych leków. W kwietniu Komisja Europejska ogłosiła rozpoczęcie dwóch pierwszych wspólnych ocen. Potem były kolejne i dziś już wchodzą niemal lawinowo. Polska, która posiada własną agencję HTA, jest w ten proces mocno zaangażowana.

Rok upłynął nam też na dywagacjach, kiedy ruszy procedowanie kolejnego projektu nowelizacji ustawy refundacyjnej, który zyskał akronim SZNUR. Z szybkiej nowelizacji zrobiła się szeroka. MZ uzasadnia przesuwanie kolejnych terminów potrzebą zapoznania się z uwagami strony społecznej. Komunikuje też przedstawienie nowych, ciekawych pomysłów na zapewnienie stabilności finansowania i racjonalność wydatków lekowych. Ostatnia wersja, jeśli chodzi o rozpoczęcie prac, mówi o pierwszym kwartale 2026 roku.

Resort wielokrotnie sygnalizował też powstanie nowej ustawy o receptach, która ma m.in. uporządkować preskrypcję leków, w tym również produktów z list 65 plus i 18 minus.

Na tapecie jest też stale prawo farmaceutyczne. Od czasu do czasu resort zapowiada większe zmiany, szczególnie dotyczące zakresu Apteki dla Aptekarza oraz działania inspekcji farmaceutycznej.

Póki co, nieco rzutem na taśmę pod koniec tego roku ukazał się projekt noweli odnoście zakazu reklamy aptek. Zmiana następuje w związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), który uznał całkowity zakaz reklamy za sprzeczny z unijnym prawem. W projekcie ten zakaz zostaje uchylony, a w zamian wprowadza się zapisy doprecyzowujące zasady reklamy.