Skąd pochodzi słowo "szlafrok"? Trudny quiz z języka polskiego. Nawet prymusi mogą zwątpić

"Szlafrok" to klasyczne zapożyczenie z niemieckiego słowa "schlafrock", oznaczającego dosłownie "płaszcz do spania". W polszczyźnie słowo świetnie się przyjęło i doczekało konkurencyjnej polskiej propozycji "podomka". Co ciekawe, we współczesnym niemieckim częściej usłyszymy "morgenmantel" ("płaszcz poranny") niż "schlafrock". To zgrabny przykład, jak codzienne przedmioty przenoszą nazwy między językami.

"Pomidor" zapożyczyliśmy z włoskiego "pomodoro" (często notowanego także jako "pomidoro"). To skrót od frazy "pomo d'oro", czyli "złote jabłko". Polska nazwa utrwaliła się w XIX w. i bardzo szybko stała się codzienna. Choć warzywo-owoc przybył z Ameryki Południowej, jego europejska nazwa ma włoski rodowód.

"Toilette" to zdrobnienie od "toile", czyli płótna. Pierwotnie słowo to oznaczało chustę, na której kładziono kosmetyki i przybory do czesania. Potem zaczęło oznaczać sam proces strojenia się i czesania (robić toaletę), następnie stolik z lustrem, a dopiero na samym końcu – pomieszczenie, w którym dokonuje się czynności higienicznych.

"Tramwaj" to proste zapożyczenie z angielskiego "tramway". Początkowo chodziło o system szyn i wagoniki kopalniane, dopiero potem o miejski pojazd. W Polsce termin rozpowszechnił się wraz z budową pierwszych linii i wyparł dawne "miejska kolej konna/elektryczna".

Pierwotnie "sklep" wcale nie był miejscem handlu, lecz oznaczał murowane, łukowate sklepienie, najczęściej w dolnych kondygnacjach budynków. Ponieważ takie pomieszczenia (często piwniczne) idealnie nadawały się do przechowywania towarów, z czasem zaczęto tam urządzać punkty sprzedaży. Jeszcze w XIX w. słowo to miało oba znaczenia, co mogło prowadzić do zabawnych pomyłek. Dziś nikt już nie myśli o architekturze, wchodząc po bułki, ale nazwa pozostała pamiątką po dawnych piwniczkach. To dowód na to, jak funkcja miejsca potrafi całkowicie zmienić znaczenie słowa.

Słowo pochodzi od włoskiego "banco" i od francuskiego "banque", oznaczającego ławę lub stół. To właśnie na takich ławach, ustawianych na targach w miastach, średniowieczni bankierzy wymieniali monety i udzielali pożyczek. Gdy bankier bankrutował (włoskie banca rotta), wściekli klienci łamali jego ławę na pół, symbolizując koniec biznesu. Dzisiaj banki to szklane wieżowce, ale ich nazwa wciąż przypomina o drewnianym stole na rynku.

Polskie "herbata" to łacińska zbitka "herba thea", która zadomowiła się u nas, gdy napój uchodził za leczniczą ciekawostkę sprzedawaną w aptekach. "Herba" oznacza "zioło"”, a drugi – "thea" – jest zlatynizowaną postacią chińskiej nazwy tejże rośliny. Jesteśmy wyjątkiem, bo poza naszym krajem prawie wszędzie dominuje rodzina nazw od chińskiego "tê/tea" (szlak morski) lub "chá/czaj" (szlak lądowy). My poszliśmy drogą łaciny. To ślad czasów, gdy herbatę opisywano językiem uczonych.

Słowo al-kuhl w języku arabskim oznaczało drobny proszek antymonowy używany przez kobiety do czernienia powiek i brwi (coś jak dzisiejszy eyeliner). W Europie alchemicy przejęli to słowo, by określać każdy drobny proszek, a później każdą "esencję" uzyskaną w procesie destylacji (np. "alkohol wina"). Dopiero z czasem znaczenie zawęziło się do tego jednego, konkretnego płynu procentowego.

Słowo pochodzi od łacińskiego "collatio", co oznaczało "zbiórkę" lub "składkę". W zakonach oznaczało to wspólne czytanie pism (zbiór tekstów), po którym mnisi spożywali skromny posiłek. W kontekście świeckim "collatio" oznaczało posiłek składkowy, na który każdy z gości przynosił coś od siebie. Więc historycznie rzecz biorąc, jeśli zapraszasz kogoś na kolację i każesz mu płacić za siebie, jesteś po prostu wierny etymologii.

"Samowar" to rosyjski klasyk: naczynie "samo-warzy" wodę, a słowo jest zlepką сам oznaczającego "sam" oraz варить (warit') oznaczającego "gotować". Dosłownie więc "samowar" znaczy "samogotujący się" lub "gotujący sam", co idealnie opisuje jego funkcję.

Newsletter

Najlepsze teksty z Faktu! Bądź na bieżąco z informacjami ze świata i Polski