Możliwe obniżenie waloryzacji emerytur. Wyciekły szczegóły "procedur ostrożnościowych"

Rząd szykuje strategię na wypadek wejścia w życie procedur ostrożnościowych ograniczających m.in. waloryzację rent i emerytur. W centrum rozważań są prognozy ścieżki długu publicznego oraz zasady wynikające z ustawy, które wyznaczają granice dla polityki dochodowej i wydatkowej. 

Waloryzacja rent i emerytur

Waloryzacja rent i emerytur w Polsce opiera się na mieszanym mechanizmie, który historycznie miał amortyzować skutki inflacji, a jednocześnie uwzględniać część wzrostu wynagrodzeń. W obowiązującym rozwiązaniu do bazy świadczenia dolicza się zarówno wskaźnik inflacji, jak i ułamek realnej dynamiki płac, co wpływa na stabilność dochodów seniorów i rencistów w cyklu koniunkturalnym. 

Obecnie waloryzacja obejmuje inflację oraz 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia. Skala waloryzacji jest jednak podatna na ograniczenia wynikające z kondycji finansów publicznych, w szczególności relacji długu do PKB. W kolejnych latach to właśnie ścieżka długu będzie determinować pole manewru rządu w kształtowaniu świadczeń i płac w sektorze publicznym.

Według oficjalnych projekcji relacja długu ma wzrastać, co wymusza ostrożne podejście do decyzji o wydatkach stałych. Rządowe prognozy: dług publiczny wyniesie 48,9% PKB w 2025, 53,0% w 2026, ponad 55% w 2027, 59,5% w horyzoncie. Taki kurs zwiększa ryzyko uruchomienia procedur ostrożnościowych, które z mocy ustawy usztywniają parametry polityki fiskalnej.

Progi ostrożnościowe i ich wpływ na waloryzację

W momencie, gdy dług publiczny przekroczy określone w ustawie progi, wchodzą w życie mechanizmy, które ograniczają zarówno waloryzację świadczeń, jak i politykę płacową w sferze budżetowej. Zasada jest jednoznaczna: w warunkach podwyższonego ryzyka fiskalnego prymat ma stabilność, a nie pełne odtworzenie siły nabywczej świadczeń ponad wskaźnik cen. Waloryzacja świadczeń nie może przekroczyć CPI za poprzedni rok, gdy dług przekracza 55% PKB. 

Oznacza to, że przy wyższych poziomach zadłużenia dochodzi do zawieszenia elementu płacowego, który standardowo powiększa coroczny wskaźnik waloryzacji. W praktyce, przy umiarkowanej inflacji, skutkiem byłoby ograniczenie waloryzacji do relatywnie niskiego przedziału. Szacowana waloryzacja mogłaby zostać ograniczona do około 2,5–2,6%. 

Równolegle procedury ostrożnościowe porządkują politykę wynagrodzeń w sektorze finansów publicznych, aby zapobiec narastaniu presji na wydatki bieżące w warunkach wysokiego długu. Procedury ostrożnościowe wykluczają wzrost wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej ponad poziom w administracji rządowej. Dla rządu oznacza to konieczność koordynacji kalendarza i skali podwyżek oraz waloryzacji, by łącznie nie naruszyć progów fiskalnych.

Strategia rządu: unikanie uruchomienia procedur

W odpowiedzi na ryzyko przekroczenia progów ostrożnościowych rząd sygnalizuje gotowość do działań zapobiegawczych, które mają utrzymać większą swobodę w polityce dochodowej i wydatkowej. Komunikaty z resortu finansów wskazują, że priorytetem jest ograniczenie ścieżki długu, tak aby nie wchodzić w reżim, który automatycznie usztywnia zasady waloryzacji i wynagrodzeń. 

Minister finansów Andrzej Domański zapowiada działania mające zapobiec uruchomieniu procedury ostrożnościowej. W tym ujęciu celem strategicznym pozostaje nie tylko chwilowe spełnienie wskaźników, lecz także kształtowanie takiej trajektorii fiskalnej, która minimalizuje ryzyko powrotu do limitów w kolejnych latach.

Zasady zapisane w prawie budżetowym wskazują również, jaką konfigurację deficytu należy przyjąć, by relacja długu mieściła się w granicach wyznaczonych przez ustawę. Ustawa przewiduje brak deficytu lub taki jego poziom, by relacja długu była niższa od ustawowego progu. W praktyce oznacza to konieczność bilansowania decyzji po stronie wydatkowej i dochodowej, w tym tempa wdrażania nowych programów i kształtu zmian podatkowych. Ewentualna korekta ścieżki fiskalnej może objąć także przegląd mechanicznych indeksacji tam, gdzie przepisy na to pozwalają.

Scenariusze dla waloryzacji: równowaga między regułą a elastycznością

Jeśli rządowi uda się utrzymać dług poniżej progów, standardowa formuła waloryzacji pozostanie w mocy, a indeksacja będzie mogła uwzględniać zarówno inflację, jak i część realnego wzrostu płac. W takim scenariuszu świadczeniobiorcy skorzystają z mechanizmu, który wzmacnia ochronę dochodów w warunkach rosnącej produktywności i płac. Gdyby jednak progi zostały przekroczone, waloryzacja zostałaby zawężona do odtworzenia wskaźnika cen, co stopniowo ograniczałoby realną dynamikę świadczeń względem wynagrodzeń w gospodarce.