Metformina znajdzie kolejne zastosowanie? Trwa niekomercyjne badanie wśród pacjentek z rakiem tarczycy

2 dni temu 9

Ocena skuteczności wpływu działania metforminy na płodność pacjentek leczonych jodem promieniotwórczym, u których postawiono rozpoznanie raka brodawkowatego tarczycy - to cel badania finansowanego przez Agencję Badań Medycznych
- Badamy, czy metformina może pomóc w utrzymaniu rezerwy jajnikowej i wykazywać działanie ochronne na jajniki - wyjaśnia w rozmowie z Rynkiem Zdrowia prof. Agnieszka Adamska z Kliniki Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Jak podkreśla, "jest to niezwykle istotne w przypadku młodych pacjentek, ponieważ nasze badanie obejmuje kobiety w wieku 18-45 lat. Współcześnie plany prokreacyjne coraz częściej przesuwają się na późniejsze etapy życia, dlatego im dłużej uda się utrzymać płodność, tym lepiej"

Metformina a płodność. Trwają badania pacjentek z rakiem tarczycy

Rynek Zdrowia: Jaki jest cel badania?

Prof. dr hab. n. med. Agnieszka Adamska: Głównym celem naszego badania jest ocena skuteczności wpływu działania metforminy na płodność pacjentek leczonych jodem promieniotwórczym, u których postawiono rozpoznanie raka brodawkowatego tarczycy.

Dlaczego akurat pacjentki z rakiem tarczycy?

Rak tarczycy jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych gruczołów wydzielania wewnętrznego na świecie. Charakteryzuje się także najszybciej rosnącą zapadalnością spośród wszystkich typów nowotworów u kobiet, zwłaszcza w wieku reprodukcyjnym. W Polsce każdego roku diagnozuje się około 3,5 tysiąca nowych przypadków raka tarczycy, co potwierdza dużą liczebność populacji dotkniętej tym schorzeniem. Pacjentki z tej wybranej grupy poddawane są leczeniu jodem promieniotwórczym. Terapia ta może prowadzić do obniżenia parametrów związanych z płodnością, w tym stężenia hormonu antymüllerowskiego (AMH), który stanowi biochemiczny marker rezerwy jajnikowej oraz do zmniejszenia liczby pęcherzyków antralnych ocenianych w badaniu ultrasonograficznym. Liczba pęcherzyków antralnych w USG ma znaczenie dla płodności, ponieważ im więcej takich pęcherzyków w jajnikach, tym większa jest szansa na prawidłowe dojrzewanie komórek jajowych, a więc tym lepsza jest rezerwa jajnikowa i potencjał rozrodczy. W trakcie leczenia jodem promieniotwórczym rezerwa jajnikowa może się zmniejszać. Pojawiło się więc pytanie, czy istnieje możliwość utrzymania rezerwy jajnikowej u tych pacjentek. Jednym z leków potencjalnie wpływających na czynność jajników jest metformina. Wiadomo, że podczas leczenia jodem promieniotwórczym dochodzi do nasilenia stresu oksydacyjnego, a metformina może ten stres ograniczać. Dlatego badamy, czy metformina może pomóc w utrzymaniu rezerwy jajnikowej i wykazywać działanie ochronne na jajniki. Nasze badanie jest skierowane do pacjentek, które przeszły operację z powodu raka brodawkowatego tarczycy i zostały zakwalifikowane do leczenia jodem promieniotwórczym. Metforminę podajemy około trzy tygodnie przed podaniem jodu promieniotwórczego, aby lek mógł zacząć wywierać potencjalne działanie ochronne na jajniki. Następnie przez około rok obserwujemy, jak zmieniają się parametry płodności tych pacjentek. Jest to badanie kliniczne, wieloośrodkowe, randomizowane i zaślepione.

Jakie efekty może przynieść metformina?

Spodziewamy się, że w grupie pacjentek otrzymujących metforminę - w porównaniu z grupą przyjmującą placebo - uda się utrzymać parametry płodności. Analizujemy również poziom stresu oksydacyjnego i będziemy oceniać, czy u pacjentek leczonych metforminą jest on mniejszy niż w grupie placebo. Badamy więc, czy poprzez ograniczenie stresu oksydacyjnego metformina może pomagać w zachowaniu prawidłowych parametrów płodności. Jest to niezwykle istotne w przypadku młodych pacjentek, dlatego nasze badanie obejmuje kobiety w wieku 18–45 lat. Współcześnie plany prokreacyjne coraz częściej przesuwają się na późniejsze etapy życia, dlatego im dłużej uda się utrzymać płodność, tym lepiej. Nie oceniamy, ile dzieci pacjentka będzie miała, lecz analizujemy parametry, które naturalnie obniżają się wraz z wiekiem.

Na jak długo zaplanowane jest badanie? Jakiej grupy kobiet dotyczy?

Badanie znajduje się już na zaawansowanym etapie. Projekt uzyskał dofinansowanie w 2021 r., a właściwa faza rekrutacji rozpoczęła się pod koniec 2022 r. Do tej pory włączyliśmy ponad 100 pacjentek, a planujemy zrekrutować jeszcze około 60 kobiet. Każda pacjentka objęta jest specjalistyczną opieką przez cały rok trwania udziału w badaniu. Odbywa wizyty kontrolne co trzy miesiące, podczas których wykonujemy szeroki zakres badań: badania krwi (w tym m.in. krzywą cukrową), badania ginekologiczne, ocenę mineralizacji kości metodą DXA oraz USG szyi. DXA (densytometria) to zaawansowane badanie obrazowe pozwalające dokładnie ocenić gęstość mineralną kości oraz rozkład tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej w organizmie. Dzięki temu możemy monitorować nie tylko stan kości, ale także potencjalne zmiany składu ciała, które mogą pojawić się w trakcie leczenia. Tym samym pacjentka przez cały okres uczestnictwa pozostaje pod ścisłą, kompleksową kontrolą specjalistów. Badanie zakończy się w 2027 r., jednak ze względu na roczny okres obserwacji każdej uczestniczki ostatnią pacjentkę musimy włączyć do około półtora roku wcześniej.

Nie ma standardów ochrony płodności pacjentek leczonych jodem promieniotwórczym

To bardzo istotne badanie w kontekście spadającej dzietności.

Projekt zgłoszony do konkursu Agencji Badań Medycznych otrzymał bardzo wysoką ocenę – zajął 1. miejsce, zdobywając największą liczbę punktów. Wynika to z faktu, że porusza temat niezwykle istotny klinicznie. Jeżeli wyniki okażą się pozytywne, może to być przełom, ponieważ pacjentki chorujące na raka brodawkowatego tarczycy mają pięcioletnie przeżycie na poziomie około 98 procent. Są więc to osoby, które najczęściej udaje się całkowicie wyleczyć i które wracają do normalnego życia. Obecnie jednak nie istnieją standardy postępowania ani zalecenia kliniczne dotyczące ochrony płodności u pacjentek w wieku rozrodczym poddawanych leczeniu jodem promieniotwórczym. Dlatego wykazanie skuteczności metforminy w łagodzeniu skutków tego leczenia mogłoby przyczynić się do wprowadzenia jej do rutynowej praktyki klinicznej. Warto podkreślić, że metformina jest lekiem niedrogim, a jednocześnie potencjalnie pozwalającym na zachowanie płodności u tych pacjentek. Nasze badanie ma dać odpowiedź na pytanie, czy terapia ta jest faktycznie skuteczna. Dotychczasowe badania na zwierzętach wykazały, że metformina działa ochronnie przed niekorzystnym wpływem reaktywnych form tlenu, czyli może redukować stres oksydacyjny, a tym samym łagodzić skutki promieniowania dla organizmu. Podanie metforminy może więc zwiększać przeżywalność komórek narażonych na promieniowanie. Co istotne, jest to badanie pionierskie. Obecnie nie prowadzi się innych badań klinicznych tego typu w takiej grupie pacjentek. Jednocześnie wcześniejsze prace wskazały, że metformina wykazuje również działanie przeciwnowotworowe oraz ochronny wpływ na szpik u osób leczonych jodem promieniotwórczym. Wciąż nie znamy pełnego zakresu działania tego leku, dlatego tak ważne jest przeprowadzenie naszego badania.

Czy bez wsparcia ABM możliwe byłoby przeprowadzenie takiego badania?

Absolutnie nie. Bez wsparcia ABM realizacja tego projektu nie byłaby możliwa, ponieważ jest to badanie prowadzone na szeroką skalę. Przy tak dużej grupie pacjentek jego koszt wynosi około 10 milionów złotych.

Jak odbywa się rekrutacja do badania?

Jesteśmy wiodącym ośrodkiem w województwie podlaskim w zakresie kompleksowego leczenia pacjentów z rakiem tarczycy. My jesteśmy ośrodkiem, który kompleksowo zajmuje się leczeniem pacjentów z rakiem tarczycy (jesteśmy Thyroid Cancer Unit- Uniwersyteckie Centrum Tyreologii Onkologicznej). Dysponujemy pełnym zapleczem do terapii jodem promieniotwórczym oraz wysoko wykwalifikowanym personelem specjalizującym się w chirurgii tarczycy. Po operacji pacjentki są kwalifikowane do leczenia jodem w naszej przychodni przyszpitalnej. Jeśli wyrażą zgodę na udział w badaniu, mogą skorzystać z dodatkowej terapii metforminą, którą im proponujemy. Zdecydowana większość pacjentek chętnie przystępuje do badania — od początku projektu odmówiły jedynie dwie osoby. Choć jesteśmy liderem rekrutacji w województwie podlaskim, badanie realizowane jest także w ośrodkach w Kielcach, Warszawie i Poznaniu. Pacjentki chętnie biorą udział, ponieważ czują się bardzo dobrze zaopiekowane i mają zapewnioną pełną, specjalistyczną opiekę.

Dziękuję za rozmowę.

Dziękuję.