Edukacja uczniów ze specjalnymi potrzebami – co mówi prawo?

Specjalne Potrzeby Edukacyjne - co to jest?

Sytuację uczniów ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach wskazuje kategorie uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Zgodnie z nie uczniami z SPE są uczniowie:

• niepełnosprawni,
• niesłyszący,
• słabosłyszący,
• niewidomi,
• słabowidzący,
• z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,
• niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim,
• niepełnosprawni intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
• z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
• z niepełnosprawnościami sprzężonymi,
• niedostosowani społecznie (m.in. wagary, ucieczki z domu, picie alkoholu, odurzanie się, niszczenie mienia, przemoc, bójki, kradzieże, próby samobójcze),
• zagrożeni niedostosowaniem społecznym,
• z zaburzeniami zachowania i emocji (w tym z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi),
• ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (uczniowie z dysleksją, dysgrafią, dysortografią, dyskalkulią),
• z niepowodzeniami edukacyjnymi (w tym uczniowie z inteligencją niższą niż przeciętna),
• z deficytami kompetencji i zaburzeniami sprawności językowych,
• przewlekle chorzy,
• w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej,
• zaniedbani środowiskowo,
• z trudnościami adaptacyjnymi,
• szczególnie uzdolnieni.

Dzieci ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi nie muszą posiadać żadnego dokumentu, który by je potwierdzał. Nie wynikają one wyłącznie z uwarunkowań indywidualnych ucznia, ale są efektem równoczesnego oddziaływania czynników osobistych i środowiskowych. Uwzględnianie barier oraz czynników wspierających w środowisku edukacyjnym pozwala pełniej rozpoznawać potrzeby uczniów – nie tylko poprzez pryzmat ich predyspozycji rozwojowych, ale również kontekstu psychospołecznego, w którym funkcjonują.

"Rozpoznając specjalne potrzeby edukacyjne, należy więc brać pod uwagę przyczyny trudności w nauce i funkcjonowaniu społecznym, identyfikować bariery ograniczające uczestnictwo ucznia w życiu szkolnym, a równocześnie wzmacniać jego mocne strony, zainteresowania i uzdolnienia. Kluczowe jest wskazanie sytuacji i warunków, które determinują sposób funkcjonowania dziecka. Rozpoznanie czynników środowiskowych – zarówno ograniczających, jak i wspierających – umożliwia podjęcie działań, które zniwelują bariery i stworzą optymalne warunki do rozwoju ucznia" - czytamy w uzasadnieniu do tego rozporządzenia.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami zespół opracowujący indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny ma obowiązek dokonywania okresowej, wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka lub ucznia. Ocena ta sprowadza się obecnie głównie do weryfikacji efektywności udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Co przysługuje uczniom ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi?

Obowiązkiem przedszkoli i szkół jest:

1. realizacja zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;
2. zapewnienie warunków do nauki, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów;
3. zajęcia specjalistyczne, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, zwanej dalej „ustawą”;
4. zapewnienie innych zajęć odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęć rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych;

Dostosowanie wymagań edukacyjnych dla dzieci z SPE

Dostosowanie wymagań edukacyjnych powinno dotyczyć głównie form i metod pracy z uczniem, a nie treści nauczania. Zwłaszcza nie może polegać na takiej zmianie treści nauczania, która powoduje obniżanie wymagań. Nie oznacza także pomijania haseł programowych ani zejścia poniżej podstawy programowej - zakres wiedzy i umiejętności powinien dać szansę uczniowi na sprostanie wymaganiom kolejnego etapu edukacyjnego.

Dostosowanie wymagań edukacyjnych dotyczy kilku obszarów:

• Treści i zakres materiału - może obejmować np. selekcjonowanie treści, upraszczanie języka, dzielenie treści na mniejsze partie.
• Metody i formy pracy - może obejmować np. stosowanie metod aktywizujących (np. praca praktyczna, wizualizacje, doświadczenia), dostosowanie tempa pracy do możliwości ucznia, umożliwianie uczenia się różnymi kanałami (słuchowym, wzrokowym, kinestetycznym), indywidualizację,
• Organizacja nauki i środowisko - może obejmować np. zapewnienie odpowiednich warunków pracy (np. ciche miejsce, odpowiednie oświetlenie), wydłużony czas na wykonanie zadań i sprawdzianów, stosowanie dodatkowych pomocy dydaktycznych (tablice multimedialne, karty pracy, piktogramy, aplikacje edukacyjne).
• Ocena i sprawdzanie wiedzy - może obejmować np. ocenianie przede wszystkim wysiłku, wkładu pracy i postępów, a nie tylko efektu końcowego, możliwość odpowiadania ustnie zamiast pisemnie, wydłużenie czasu sprawdzianów, stosowanie pytań prostszych językowo, ale sprawdzających te same treści.
• Wsparcie emocjonalno-społeczne - może obejmować np. wzmacnianie mocnych stron i zainteresowań ucznia, zapewnianie poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, budowanie motywacji poprzez pochwały i dostrzeganie nawet małych sukcesów.

Podczas egzaminów zewnętrznych uczniowie ze SPE mogą liczyć także na dostosowanie ich przebiegu do swoich potrzeb. Chodzi m.in. on:

• odpowiednio przygotowanego arkusza egzaminacyjnego, który uwzględnia dysfunkcje poszczególnych grup uczniów,
• urządzeń technicznych (np. komputera),
• urządzeń i środków specjalnych (np. dodatkowego oświetlenie, płyt CD z dostosowanym nagraniem na egzaminie z języka obcego),
• obecności specjalisty (np. surdopedagoga, tyflopedagoga, innego, w zależności od potrzeb),
• odczytania tekstów dłuższych niż 250 słów przez członka zespołu nadzorującego,
• dostosowania zasad oceniania pracy egzaminacyjnej,
• przystąpienia do egzaminu w osobnej sali,
• wydłużenia czasu przeprowadzania egzaminu,
• zaznaczania odpowiedzi do zadań zamkniętych w zeszycie zadań, bez przenoszenia na kartę odpowiedzi,
• słownika dwujęzycznego (dla cudzoziemca)

Prawo uczniów z SPE do zajęć wspomagających

Uczeń ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi może korzystać z zajęć:

• rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, socjoterapeutycznych,
• innych, odpowiednich do jego indywidualnych potrzeb rozwojowych, edukacyjnych i możliwości psychofizycznych.

Dodatkowo, uczniowie klas VII–VIII szkoły podstawowej, branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego i technikum uczestniczą w zajęciach z doradztwa zawodowego.

W ramach zajęć rewalidacyjnych program powinien szczególnie obejmować rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, w tym:

• naukę orientacji przestrzennej, poruszania się oraz systemu Braille’a lub innych alternatywnych metod komunikacji – dla uczniów niewidomych;
• naukę języka migowego lub innych metod komunikowania się, w tym wspomagających i alternatywnych (AAC) – dla uczniów z zaburzeniami mowy lub jej brakiem;
• zajęcia rozwijające umiejętności społeczne i komunikacyjne – dla uczniów z autyzmem, w tym zespołem Aspergera.

Program zajęć rewalidacyjnych opracowuje zespół, w skład którego wchodzą nauczyciele i specjaliści pracujący z uczniem. Powstaje on po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, z uwzględnieniem diagnozy, wniosków i zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. W razie potrzeby opracowanie programu odbywa się we współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną.

Program zajęć dla dzieci ze SPE opracowuje się na okres ważności orzeczenia, nie dłuższy jednak niż jeden etap edukacyjny. Termin opracowania programu wynosi:

• do 30 września – w przypadku ucznia rozpoczynającego edukację lub wychowanie przedszkolne od początku roku szkolnego,
• 30 dni od dnia złożenia orzeczenia – w przypadku ucznia, wobec którego wydano orzeczenie w trakcie roku szkolnego.

Co najmniej dwa razy w roku szkolnym dokonywana jest wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia, a na jej podstawie efektywność programu. Następnie w razie potrzeby jest on modyfikowany.

Wielospecjalistyczna ocena uwzględnia w szczególności:

• indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne ucznia, jego mocne strony, predyspozycje, zainteresowania i uzdolnienia,
• zakres i charakter wsparcia ze strony nauczycieli, specjalistów i pomocy nauczyciela,
• przyczyny trudności i niepowodzeń edukacyjnych, w tym bariery i ograniczenia utrudniające funkcjonowanie ucznia oraz jego uczestnictwo w grupie, a także efekty podejmowanych działań wspierających.