Czy szpitale można restrukturyzować przez zawarcie układu z wierzycielami?

Realnym problemem są „gorące fotele” członków zarządu spółek z uwagi na ich surową odpowiedzialność cywilną za złożenie spóźnionego wniosku o ogłoszenie upadłości (21 ust. 3 prawa upadłościowego). Z kolei samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej według ustawy nie mają zdolności upadłościowej, gdyż zadłużają się na rachunek podmiotu założycielskiego, a także - według dyskusyjnej opinii jednego z sądów restrukturyzacyjnych -nie mają zdolności zawarcia układu z wierzycielami.

Szczególny charakter prawny działalności leczniczej

Problem tzw. „restrukturyzacji szpitali” należałoby rozważyć w kontekście ogólnym. Po pierwsze, zgodnie z art. 68 ust. 1 -2 Konstytucji „każdy ma prawo do ochrony zdrowia”. Dalej „obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa”. Państwo ma zatem konstytucyjny obowiązek zapewnienia opieki medycznej swoim obywatelom. Po drugie, zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy ochrony zdrowia. Po trzecie, wśród głównych sił politycznych w Polsce dominuje przekonanie, że tzw. sprywatyzowanie służby zdrowia to gwóźdź do politycznej trumny. Zatem nikt nie zakręci kurka z publiczną kasą wlewaną do systemu opieki zdrowotnej.

Działalność lecznicza jest co do zasady działalnością regulowaną (jest to pewna forma reglamentacji działalności gospodarczej). Skarb Państwa (samorząd terytorialny) nie ma monopolu na działalność leczniczą. Mogą ją wykonywać także „podmioty prywatne”. Władza państwowa ma monopol na niektóre formy prowadzenia działalności leczniczej.

Podmioty lecznicze, czyli szpitale

W Polsce podmiotami leczniczymi, a zatem „szpitalami”, są: [1] przedsiębiorcy w rozumieniu Prawa przedsiębiorców we wszelkich formach przewidzianych dla wykonywania działalności gospodarczej, [2], samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, [3] jednostki budżetowe, w tym państwowe jednostki budżetowe; [4] instytuty badawcze, [5]fundacje i stowarzyszenia, których celem statutowym jest wykonywanie zadań w zakresie ochrony zdrowia i których statut dopuszcza prowadzenie działalności leczniczej [6] jednostki organizacyjne stowarzyszeń posiadające osobowość prawną, [7]osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, [8] jednostki wojskowe – w zakresie, w jakim wykonują działalność leczniczą.

Utworzenie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej następuje w drodze rozporządzenia, zarządzenia albo uchwały właściwego organu podmiotu tworzącego. Tworząc samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, uwzględnia się konieczność zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli oraz racjonalnej organizacji opieki zdrowotnej. Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą wpisania do tego rejestru samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej uzyskuje osobowość prawną.

Szpitale, które nie mogą upaść

Niektóre rodzaje „szpitali” nie mogą zostać postawione w stan upadłości.

Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej nie mają zdolności upadłościowej (art. 6 pkt 3 p.u.). Dlaczego? Odpowiedź tkwi w konstrukcji odpowiedzialności za zobowiązania szpitali.

Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej pokrywa z posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów koszty działalności i reguluje zobowiązania. Pokrywa we własnym zakresie stratę netto. Podmiot tworzący może (ale nie musi) pokryć stratę netto za rok obrotowy, w kwocie, jaka nie może zostać pokryta przez zakład, jednak nie wyższej niż suma straty netto i kosztów amortyzacji. Strata netto i koszty amortyzacji dotyczą roku obrotowego objętego rocznym sprawozdaniem finansowym. Zobowiązania i należności samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej dopiero po jego likwidacji stają się zobowiązaniami i należnościami Skarbu Państwa albo uczelni medycznej, albo właściwej jednostki samorządu terytorialnego, albo związku jednostek samorządu terytorialnego.

Zdolności upadłościowej nie mają także szpitale-jednostki budżetowe, gdyż nie mają one zdolności sądowej. Zgodnie z przepisami o finansach publicznych jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Czy szpitali nie można restrukturyzować w drodze układu?

W mojej opinii szpitale takie jak samodzielne zakłady opieki zdrowotnej mają zdolność restrukturyzacyjną i mogą zawrzeć układ.

Po pierwsze, samodzielne zakłady opieki zdrowotnej mają własną osobowość prawną i zdolność sądową.

Po drugie, od 1 stycznia 2016 roku postępowanie upadłościowe i postępowania restrukturyzacyjne to osobne postępowania; nie ma już takiego mechanizmu jak w latach 2003-2015, kiedy sąd ogłaszał upadłość i prowadził ją albo w wariancie układowym albo w wariancie likwidacyjnym. Dlatego wyłączenia zdolności upadłościowej i zdolności restrukturyzacyjnej nie są tożsame.

Po trzecie, nie jest odpowiednikiem układu w restrukturyzacji plan naprawczy. Jego treścią mogą być: „propozycje współpracy z innymi podmiotami leczniczymi oraz zakres tej współpracy, w tym dotyczące koncentracji zasobów ludzkich, infrastruktury, oraz realizacji świadczeń zdrowotnych i połączenia z innymi podmiotami leczniczymi, według stanu na dzień sporządzenia programu naprawczego, jeżeli są przewidywane; planowane działania mające na celu podniesienie jakości udzielanych świadczeń zdrowotnych; planowane działania mające na celu poprawę efektywności zarządzania, w szczególności działania służące podniesieniu wiedzy i kompetencji kadry zarządzającej samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej z zakresu zarządzania, procesów naprawczych i procesów restrukturyzacyjnych w podmiotach leczniczych; planowane działania optymalizacyjne mające na celu poprawę sytuacji ekonomiczno-finansowej samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej oraz prognozy przychodowe”. Zatem plan naprawczy ma charakter wewnętrzny. Nie uczestniczą w nim na prawach strony wierzyciele.

Czy układ samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej musi przewidywać pełną spłatę

W mojej opinii jest miejsce na redukcję zadłużenia samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej w ramach układu. Organ założycielski odpowiada za całość zobowiązań po likwidacji zakładu. Nie ma obowiązku pokrywania strat zakładu w czasie jego bieżącej działalności. Właściwy przepis używa funktora normotwórczego „może”. Z kolei wszczęcie egzekucji nie skutkuje otwarciem likwidacji